Przejdź do zawartości

Szymon Wiesenthal

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Szymon Wiesenthal
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

31 grudnia 1908
Buczacz

Data i miejsce śmierci

20 września 2005
Wiedeń

Rodzaj działalności

łowca nazistów

Dyrektor
Przynależność

Dokumentationszentrum des Bundes Jüdischer Verfolgter des Naziregimes

Odznaczenia
Krzyż Komandorski I Klasy Odznaki Honorowej za Zasługi Krzyż Oficerski za Naukę i Sztukę (Austria) Komandor Orderu Oranje-Nassau (Holandia) Order Zasługi Republiki Włoskiej III Klasy (1951-2001) Komandor Orderu Zasługi Wielkiego Księstwa Luksemburga Krzyż Komandorski Orderu Zasługi RFN Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Wielki Oficer Orderu Zasługi Wielkiego Księstwa Luksemburga Order Lwa Białego III klasy (Czechy) Krzyż Wielki Orderu Bernardo O’Higginsa (Chile) Prezydencki Medal Wolności (Stany Zjednoczone) Order Imperium Brytyjskiego od 1936 (cywilny)
Strona internetowa
Grób Szymona Wiesenthala w Herclijji

Szymon Wiesenthal (hebr. ‏שִׁמְעוֹן וִיזנְטל‎, niem. Simon Wiesenthal; ur. 31 grudnia 1908 w Buczaczu, zm. 20 września 2005 w Wiedniu)[1]żydowski działacz, inżynier architekt, tropiciel hitlerowskich zbrodniarzy wojennych, najsłynniejszy tzw. „łowca nazistów”. Przyczynił się do ujęcia m.in. Adolfa Eichmanna.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się 31 grudnia 1908 roku w Buczaczu (wówczas w Austro-Węgrzech, obecnie w rejonie buczackim obwodu tarnopolskiego). Po śmierci ojca w czasie I wojny światowej jego matka przeprowadziła się na krótko wraz z dziećmi do Wiednia. Po ponownym zamążpójściu powróciła do Buczacza, gdzie Szymon uczęszczał do miejscowego gimnazjum (tutaj w roku szkolnym 1926/1927 ukończył VIII klasę, maturę zdał 23 maja 1928[2]), potem starał się o przyjęcie na studia na wydziale architektury Politechniki Lwowskiej. Nieprzyjęty z powodu nieformalnego stosowania zasady numerus clausus udał się na studia do Pragi[1]. W 1932 roku ukończył Politechnikę Praską. Po studiach zamieszkał we Lwowie, gdzie do wybuchu II wojny światowej prowadził własną firmę architektoniczną. W 1936 roku ożenił się z Cylą Mueler.

22 września 1939 roku na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow Lwów został zajęty przez Sowietów, którzy przystąpili do likwidacji prywatnej własności, przemysłu i handlu. NKWD uwięziło teścia Wiesenthala, jego szwagier został zastrzelony, on sam zaś pozbawiony firmy. Został też zmuszony do podjęcia pracy mechanika w państwowej fabryce. Dzięki łapówce wręczonej funkcjonariuszowi NKWD uratował siebie i swoją rodzinę przed deportacją na Syberię[1].

29 czerwca 1941 roku Lwów został zajęty przez wojska niemieckie. Rozpoczęły się pogromy Żydów. Wiesenthal uratował życie dzięki wstawiennictwu swojego byłego pracownika, który współpracował z policją ukraińską. Po utworzeniu przez Niemców we Lwowie getta i obozu Janowskiego, w którym więziono głównie Żydów, Wiesenthal przez jakiś czas był więźniem tego obozu. Udało mu się jednak dostać pracę w warsztatach kolejowych, gdzie pracował wraz z żoną. W 1942 roku naziści podjęli decyzję o tzw. ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej. Matka Wiesenthala została wywieziona do obozu zagłady Bełżec w sierpniu 1942 roku (gdzie zginęła). Żona została uratowana (dzięki blond włosom) przy współpracy z polskim podziemiem. Jesienią 1942 roku udało się „przerzucić” ją na „aryjską” stronę. Przeżyła szczęśliwie w Warszawie – do końca nie zdekonspirowana, pod nazwiskiem „Irena Kowalska”, pracując jako laborantka. Reszta rodziny (w sumie 89 osób) zginęła podczas likwidacji getta we wrześniu 1942 roku.

Wiesenthal uratował się z akcji likwidacji Żydów w obozie kolejowym, w którym pracował, w październiku 1943 roku, dzięki pomocy zastępcy dyrektora. W czerwcu 1944 roku został ponownie osadzony w obozie Janowskim. 200-osobowa SS-owska załoga obozu pozostawiła przy życiu 43 spośród 149 tys. żydowskich więźniów, aby jako straż obozowa nie podlegać wysyłce na front. Z tą niewielką grupą, zagarniając po drodze wszystkich mieszkańców wsi Chełmiec (aby poprawić proporcje nadzorcy-więźniowie) ewakuowała się na zachód przed szybko przesuwającym się frontem. Przechodząc kolejno 6 obozów koncentracyjnych (m.in. Płaszów, Gross-Rosen, Buchenwald)[3], cudem unikając egzekucji, Wiesenthal dotarł do obozu Mauthausen w Górnej Austrii. Tam 5 maja 1945 roku został uwolniony przez wojska amerykańskie. Wówczas za swój życiowy cel przyjął ściganie zbrodniarzy hitlerowskich.

Był współzałożycielem w 1947 roku w Linzu Jewish Historical Documentation Center, organizacji zajmującej się gromadzeniem dokumentacji, dotyczącej zbrodni i zbrodniarzy wojennych, zamkniętej w 1954 roku. Przyczynił się m.in. do wytropienia, schwytania i skazania (w 1960 roku) jednego z głównych organizatorów „rozwiązania kwestii żydowskiej”, oficera SS, Adolfa Eichmanna, osądzonego następnie w Izraelu i skazanego na karę śmierci, a także Franza Stangla (komendanta obozów zagłady Treblinka i Sobibor). Po ujęciu Eichmanna przez Mosad, Wiesenthal otworzył w Wiedniu Żydowskie Centrum Dokumentacji. Działalność Żydowskiego Centrum Dokumentacji przyczyniła się do postawienia przed sądem ponad tysiąca zbrodniarzy nazistowskich[4].

Był przeciwnikiem polityki pomijania zbrodni popełnionych przez Żydów na Żydach na rozkaz nazistów[5].

Współpracował z Mosadem, zbierając dane gospodarcze oraz informacje o osobach związanych z reżimami arabskimi (np. Alois Brunner)[6].

Był dziennikarzem i pisarzem. Opublikował kilkanaście książek na temat wojny i Holocaustu. Zajmował się także muzyką – był znany z doskonałych wykonań muzyki czeskiej, węgierskiej i austriackiej. Wspierał polskie antyrasistowskie Stowarzyszenie „Nigdy Więcej”[7][8].

W 1997 roku otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Karola w Pradze[9]. Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1994)[10]. Jego imieniem nazwano Centrum Szymona Wiesenthala – utworzoną w 1977 międzynarodową agencję zajmującą się przechowywaniem pamięci o Holokauście i obroną praw człowieka.

Zmarł w 2005 roku w Wiedniu, a pochowany został w izraelskim mieście – Herclijja.

Odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Chronologicznie[11][12]:

Publikacje

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c Simon Wiesenthal Center – Simon Wiesenthal Biography. wiesenthal.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-13)]. (ang.). [dostęp 2011-10-04].
  2. Sprawozdanie Dyrekcyi Państwowego Gimnazyum w Buczaczu za rok szkolny 1927/28. Buczacz: Nakładem dyrekcji Gimnazyum, odbito w drukarni S. Haldberga w Buczaczu, 1928, s. 22.
  3. Guy Walters, Ścigając zło, k. 106, ISBN 978-83-247-1724-8.
  4. Numerus Clausus In Poland (ang.) [dostęp 2012-05-27].
  5. Jerzy Robert Nowak, Kogo muszą przeprosić Żydzi?. [dostęp 2013-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-26)].
  6. „Uważam Rze”, nr 1/2011, 07.02.2011, art. „Łowca sławy i nazistów”, s. 48.
  7. Świat myślał, że nigdy więcej, „GAZETA dziennik Polonii w Kanadzie”, 26 listopada 2015 [dostęp 2017-02-14] (ang.).
  8. Nigdy więcej | Polska Ma Sens [online], polskamasens.pl [dostęp 2017-02-14] (pol.).
  9. Univerzita Karlova – Čestné doktoráty. [dostęp 2010-09-11]. (cz.).
  10. a b M.P. z 1994 r. nr 27, poz. 220.
  11. Simon Wiesenthal. Honors. Awards. [w:] Simon Wiesenthal Archiv [on-line]. simon-wiesenthal-archiv.at. [dostęp 2015-10-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-08-25)]. (ang.).
  12. About Simon Wiesenthal. Honors. [w:] Simon Wiesenthal Center [on-line]. wiesenthal.com. [dostęp 2015-10-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-29)]. (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]