Przejdź do zawartości

Ekologia muzyki

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Ekologia muzyki – dziedzina muzykologii badająca relacje między muzyką i sposobem jej odbioru a środowiskiem akustycznym. Dziedzina ta inspiruje się dorobkiem kanadyjskiego kompozytora i ekologa akustycznego R. Murraya Schafera.

Kluczowym pojęciem w ekologii muzyki jest pejzaż dźwiękowy (ang. soundscape), czyli środowisko akustyczne pojmowane w kontekście historyczno-socjologicznym oraz estetycznym. Pojęcie to Schafer sformułował w 1967 roku. Obecnie używane jest w rozmaitych kontekstach: w muzyce ambient i trance, w reklamach nagrań relaksacyjnych z dźwiękami natury, a przede wszystkim w ruchu ekologii akustycznej.

Ewolucja pejzażu dźwiękowego[1]

[edytuj | edytuj kod]

Początkowo pejzaż tworzyły jedynie odgłosy natury. W miarę rozwoju cywilizacji następowało zagęszczenie dźwięków wytwarzanych przez ludzi. W środowiskach wiejskich były to głównie hałasy sporadyczne. Rewolucja przemysłowa wprowadziła hałasy coraz bardziej uciążliwe, bo donośne i monotonne, wytwarzanego często przez maszyny fabryczne i pojazdy. Upowszechnienie urządzeń elektrycznych nasyciło otoczenie taką ilością odgłosów – często hałaśliwych, że stały się one szkodliwe dla zdrowia. Są to zarówno maszyny, w których hałas jest trudną do uniknięcia konsekwencją ich pracy (lodówki, telefony), jak również media i systemy nagłośnieniowe, które stawiają sobie za cel emitowanie dźwięków, głównie muzyki.

W wyniku tej ewolucji nastąpiło przejście od pejzażu dźwiękowego, który Schafer nazywa „hi-fi” do pejzażu dźwiękowego „lo-fi”, czyli od świata, w którym pojedynczy dźwięk był wyrazisty i niósł informację o swoim źródle do świata, w którym tłok dźwięków odbiera im wszelkie znaczenie i czyni z nich redundantny oraz uciążliwy dla człowieka hałas.

W licznych publikacjach na temat pejzażu dźwiękowego Schafer zwracał uwagę na zanieczyszczenie akustyczne otoczenia i postulował tzw. „czyszczenie uszu”, które umożliwiłoby odzyskanie wrażliwości dźwiękowej utraconej w wyniku narastającego hałasu otoczenia.

Muzyka jako „brud” w pejzażu akustycznym

[edytuj | edytuj kod]
Głośnik sprawił, że muzyka stała się jednym z głównych źródeł uciążliwego hałasu

Pierwszą osobą sprzeciwiającą się oficjalnie zanieczyszczaniu środowiska muzyką nadawaną w miejscach publicznych przez głośniki był Witold Lutosławski. W październiku 1969 z jego inicjatywy Rada Muzyczna UNESCO przyjęła następującą ustawę:

Walne Zgromadzenie Międzynarodowej Rady Muzycznej UNESCO [...] jednomyślnie potępia niedopuszczalne pogwałcenie wolności osobistej i prawa każdego człowieka do ciszy przez nadużywanie nagranej oraz nadawanej przez radio muzyki w miejscach publicznych i prywatnych. Walne Zgromadzenie żąda, aby Komitet Wykonawczy przestudiował ten problem w jego wszelkich aspektach – medycznym, naukowym, prawnym – nie pomijając również aspektu artystycznego i wychowawczego, oraz aby zaproponować w pierwszym rzędzie UNESCO, a także właściwym władzom poczynienie wszelkich kroków w celu położenia kresu omawianemu nadużywaniu muzyki[2].

W następnych latach pojawiały się inicjatywy zakrojone na większą skalę. W maju 1985 w Cork odbyło się pierwsze międzynarodowe sympozjum poświęcone kulturowym skutkom zanieczyszczenia akustycznego pod hasłem „Prywatność dźwięku”. Na podstawie zebranych tam materiałów Parlament Europejski podjął 28 IX 1985 uchwałę „o prywatności dźwięku i prawie do indywidualnego wyboru muzyki”. W uchwale tej znalazły się m.in. następujące stwierdzenia:

dążąc do ochrony szczególnej wartości muzyki jako środka ekspresji...
zwracając szczególną uwagę na szkodliwość bezpośredniego oddziaływania nadmiernie nagłośnionej muzyki,
sygnalizując potencjalne zagrożenia psychologiczne, takie jak:
rozdrażnienie,
przytępienie wrażliwości,
manipulowanie podświadomością
nawołuje się wszystkie rządy do zwiększonej wrażliwości na niechcianą lub nadużywaną muzykę i dźwięki i wzywa do powszechniejszego stosowania środków takich jak: przepisy o naruszaniu porządku publicznego (...), zakaz nadawania muzyki w niektórych miejscach (np. w parkach publicznych lub na plażach), tworzenie stref ciszy[3].

W 1993 w Banff w Kanadzie z inicjatywy Schafera odbyła się I Międzynarodowa Konferencja na rzecz Ekologii Akustycznej pod hasłem „Strojenie świata” zaczerpniętym z tytułu jednej z podstawowych publikacji Schafera Tuning of the World. Podczas konferencji zawiązało się Międzynarodowe Forum na rzecz Ekologii Akustycznej (World Forum for Acoustic Ecology – WFAE). W 1998 w Sztokholmie odbyła się konferencja „Sztokholm – otwórz uszy! Od świadomości do aktywności” („Hör Upp! – Stockholm. From Awareness to Action”) zorganizowana przez WFAE wraz ze światową Organizacją Zdrowia.

Informacje o aktualnych działaniach WFAE publikowane są na łamach kilku czasopism: „Yearbook of Soundscape Studies” i „Soundscape: The Journal of Acoustic Ecology.”

Ekologia muzyki jako nauka

[edytuj | edytuj kod]

W Kanadzie, kolebce tej dyscypliny, centrum badawcze pejzażu dźwiękowego znajduje się przy Uniwersytecie Calgary. W Królewskiej Akademii Muzyki w Sztokholmie utworzono kierunek podyplomowy łączącego naukę o środowisku, urbanistykę i architekturę, w którym centralną rolę odgrywa akustyka i estetyka. W Finlandii odpowiednie badania podjęto na wydziale etnomuzykologii Uniwersytetu Tampere. Teoria badań nad środowiskiem akustycznym rozwija się również na wydziale architektury Uniwersytetu Grenoble. W Japonii zainteresowanie ekologią dźwiękową w aspekcie naukowym, artystycznym i historycznym wiąże się z istniejącą tam tradycją kultury dźwiękowej (np. rzeźby dźwiękowe w ogrodach).

W Polsce

[edytuj | edytuj kod]

Problematykę ekologii muzyki zasygnalizowało Res Facta publikując esej Schafera pod tytułem Muzyka środowiska[4]. W 1987 Ruch Muzyczny opublikował cykl artykułów na ten temat napisanych przez Danutę Gwizdalankę[5].

W 1999 Maksymilian Kapelański obronił pracę magisterską pt. „Koncepcja ‘pejzażu dźwiękowego’ (soundscape) w pismach R. Murraya Schafera” na Uniwersytecie Warszawskim (Zakład Estetyki i Teorii Muzyki Instytutu Muzykologii, pod kier. prof. dr. hab. Macieja Gołąba). W 2004 roku badania pejzażu dźwiękowego zainicjował na kulturoznawstwie w Uniwersytecie Wrocławskim Robert Losiak. W 2008 Sebastian Bernat z Instytutu Nauk o Ziemi UMCS w Lublinie zorganizował seminarium Dźwięk w krajobrazie[6].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Według publikacji R. M. Schafera podanych w literaturze.
  2. “Ruch Muzyczny” 1970 nr 1, s. 3.
  3. Privacy of sound, Strasbourg 1985, cyt. według D. Gwizdalanka Rewaloryzacja homo musicus, „Ruch Muzyczny” 1987 nr 24, s. 21.
  4. R. Murray Schafer Muzyka środowiska. Tłum. D. Gwizdalanka. “Res Facta” 9, Kraków 1982, s. 288–315.
  5. D. Gwizdalanka Strojenie trąb jerychońskich „Ruch Muzyczny” 1987:
    Dźwiękowe wojny – nr 19,
    Dźwiękowy narkotyk – nr 20,
    Happy New Ears! – nr 21,
    Cogito et sentio – nr 22,
    Rewaloryzacja homo musicus – nr 24.
  6. M. Kapelański Mała historia ekologii akustycznej (1967-2005). free.art.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-04-27)]. [dostęp 2010-04-29].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • R. Murray Schafer The Tuning of the World. Nowy Jork: Knopf; Toronto, McClelland and Steward Ltd. 1977
Obszerny fragment: Muzyka środowiska. Tłum. D. Gwizdalanka. “Res Facta” 9, Kraków, PWM 1982, s. 288–315
  • R. Murray Schafer The Thinking Ear: Complete Writings on Music Education. Toronto, Arcana Editions, 1986
  • R. Murray Schafer Temples of Silence, Voices of Tyranny. Bancroft, Ontario, Arcana Editions 1993
  • Danuta Gwizdalanka Strojenie trąb jerychońskich „Ruch Muzyczny” 1987 nr 19, 20, 21, 22 i 24
  • Monochord, vol. VIII-IX [1995] – numer poświęcony ekologii muzyki, a w nim m.in.
Lidia Zielińska – Rozmowa z R. Murrayem Schaferem
R. Murray Schafer – Argentyński krajobraz dźwiękowy
Danuta Gwizdalanka – Kiedy muzyka staje się tłem
Aneks z przepisami prawnymi
  • Maksymilian Kapelański Narodziny i rozwój ekologii akustycznej pod banderą szkoły pejzażu dźwiękowego „Muzyka” 50 (2005) nr 2, s. 107–119

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]