Vejatz lo contengut

Litre

Tièra de 1000 articles que totas las Wikipèdias deurián aver.
Aqueste article es redigit en lengadocian.
Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.

Exemple de mesuras del litre, amb un volum cubic, segon la definicion basada en lo decimètre cubic.
Un recipient amb marcas del volum de liquid contengut, fins a 1 litre.
Proveta de laboratòri que mesura fins a un litre.

Lo litre (simbòls: l o ben L, letra èla en minuscula o en majuscula, a vegadas ℓ) es dempuèi 1964 un nom especial per lo decimètre cubic (simbòl: dm3) segon la decision presa per la 12a Conferéncia Generala dels Peses e Mesuras (CGPM). L'unitat de volum del Sistèma Internacional d'Unitats (SI) es lo mètre cubic (simbòl: m3); lo litre equival a un milen de mètre cubic. Lo simbòl L foguèt adoptat en 1979 per la 16a Conferéncia Generala dels Peses e Mesuras e es recomandat per evitar de confusions amb la chifra 1.

Es pas una unitat del Sistèma Internacional, mas lo SI n'accèpta l'usatge tot en recomandant l'utilizacion de las unitats del SI[1][2], e es una unitat fòrça utilizada dins la vida quotidiana mas es pas recomandada dins lo camp de la sciéncia.

L'etimologia de l'unitat deriva d'una antica unitat de volum francesa, lo litron, via l'unitat medievala litra (en latin). Aquela darrièra ven al meteis temps d'una unitat grèga de gaireben 16 onças. Lo sistèma metric francés prenguèt lo litre per unitat de basa [3]

Charles Édouard Guillaume, fisician que donèt lo resultat sus lo volum del litre segon la definicion basada sus l'aiga. Foguèt director del Burèu Internacional dels Peses e Mesuras a partir de 1915.

L'origina del litre se tròba dins lo procèssus d'unificacion de las mesuras de la Revolucion Francesa, decidit per l'Assemblada Constituenta de 1791 per resòlvre lo problèma de la diversitat de las mesuras dins lo reialme. Lo litre apareis pel primièr còp amb la mesura de la capacitat dins la lei del 18 germinal de l'an III[4] (7 d'abril de 1795) definit en foncion del mètre[5], lo litre se definís coma «la mesura de volum, tant pels liquids coma pels solids, d'un cube amb una aresta egala a una desena partida d'un mètre».

En 1879 lo Comitat Internacional dels Peses e Mesuras adoptèt lo litre e son simbòl l minuscula[6]. En 1901, la tresena Conferéncia Generala dels Peses e Mesuras tornèt definir lo litre coma «lo volum ocupat per la massa d'un quilograma d'aiga pura a sa densitat maximala e jos la pression atmosferica normala», çò que vòl dire: aiga pura a 1 atm e una temperatura un pauc superiora a 3,98 °C[7]. Lo litre, segon aquela definicion, equivaliá a 1,000028 (inicialament 1,000027). Pus tard s'especifiquèt pel punt de referéncia que la densitat maximala de l'aiga èra a 4 °C atal la massa volumica de l'aiga pura es leugièrament inferiora a 1,0000 kg/l.

Un dels scientifics que provèt los desviaments de la mesura del litre foguèt lo fisician Charles Édouard Guillaume,[8] que en 1904 provarà experimentalament que la densitat de l'aiga a 4 °C èra de 1,000028 dm3[9]. Finalament, a causa de la complexitat de la definicion del litre, en 1964 se tornèt utilizar la definicion de 1793, de la 12a CGPM[10] constatant en 1960 qu'aviá una diferéncia de 28 milionens a respècte del decimètre cubic[11], lo litre venguèt pas pus qu'un nom especial pel decimètre cubic.

En 1979, la 16a CGPM decidiguèt l'utilizacion tant de la l minuscula coma la L majuscula per evitar las confusions entre la l e lo nombre 1[12] o amb la letra "i" majuscula, amb l'indicacion que dins lo futur restarà pas pus qu'un dels dos simbòls. A l'ora d'ara, los dos simbòls existisson encara. Abans 1979, lo simbòl ℓ (U+2113), venguèt familiar dins qualques païses; per exemple, èra recomandat per la publicacion M33 de la South African Bureau of Standards. Aquel simbòl se pòt trobar encara dins de païses de lenga anglesa e son usatge encara es acceptat en Japon e dins la Corèa del Sud. De païses (coma Canadà) recomandavan utilitzar la minuscula ℓ totjorn quand es possible o per defaut (totjorn per evitar la confusion possibla amb lo numeral 1). La 16a Conferéncia Generala dels Peses e Mesuras, rendèt possible l'usatge dels dos simbòls. La L majuscula es aquela que s'utiliza en practica, daissant relegada la ℓ minuscula als puristas. En 1990, lo Burèu dels Peses e Mesuras considerèt prematurada l'eliminacion d'un dels dos simbòls.

Al litre s'aplican los prefixes del Sistèma Internacional d'Unitats; lo pus utilizat es lo millilitre qu'equival a la milena partida d'un litre. Notar que los pus utilizats son marcats en negreta.

Multiple Nom Simbòls Volum equivalent Multiple Nom Simbòls Volum equivalent
100 L litre l (ℓ) L dm³ decimètre cubic    
101 L decalitre dal daL   10-1 L decilitre dl dL  
102 L ectolitre hl hL   10-2 L centilitre cl cL  
103 L quilolitre kl kL mètre cubic 10-3 L millilitre ml mL cm³ centimètre cubic
106 L megalitre Ml ML dam³ decametre cubic 10-6 L microlitre µl µL mm³ millimetre cubic
109 L gigalitre Gl GL hm³ ectomètre cubic 10-9 L nanolitre nl nL 106 µm³ 1 milion de micromètres cubics
1012 L teralitre Tl TL  km³ quilomètre cubic 10-12 L picolitre pl pL 103 µm³ 1 milièr de micromètres cubics
1015 L petalitre Pl PL 103 km³ 1 milièr de quilomètres cubics 10-15 L femtolitre fl fL µm³ micromètre cubic
1018 L exalitre El EL 106 km³ 1 milion de quilomètres cubics 10-18 L attolitre al aL 106 nm³ 1 milion nanomètres cubics
1021 L zettalitre Zl ZL Mm³ megamètre cubic 10-21 L zeptolitre zl zL 103 nm³ 1 milièr de nanomètres cubics
1024 L iottalitre Yl YL 103 Mm³ 1 milièr de megamètres cubics 10-24 L ioctolitre yl yL nm³ nanomètre cubic

Conversions fòra del Sistèma Internacional d'Unitats

[modificar | Modificar lo còdi]

Sistèma Convencional Estatsunidenc

[modificar | Modificar lo còdi]

Unitat
metrica
Valor aproximativa
Unitat non metrica
Sistèma
Unitat non metrica
Equivalent metric
1 L ≈ 0,87987699 quart Imperial 1 quart ≡ 1,1365225 L
1 L ≈ 1,056688 quart fluid U.S. 1 quart fluid ≡ 0,946352946 L
1 L ≈ 1,75975326 pinta Imperial 1 pinta ≡ 0,56826125 L
1 L ≈ 2,11337641 pintas fluidas U.S. 1 pinta fluida ≡ 0,473176473 L
1 L ≈ 0,2641720523 galon liquid U.S. 1 galon liquid ≡ 3,785411784 L
1 L ≈ 0,21997 galon Imperial 1 galon ≡ 4,54609 L
1 L ≈ 0,0353146667 pè cubic   1 pè cubic ≡ 28,316846592 L
1 L ≈ 61,0237441 poce cubic   1 poce cubic ≡ 0,01638706 L
1 L ≈ 33,8140 onça fluida convencionala U.S. 1 onça fluida convencionala ≡ 29,5735295625 mL
1 L ≈ 35,1950 onça fluida Imperial 1 onça fluida ≡ 28,4130625 mL
Vejatz tanben Unitats Imperialas e Sistèma Convencional Estatsunidenc

Relacion amb lo litron

[modificar | Modificar lo còdi]

Lo litron es una anciana unitat francesa de volum, que serviguèt per mesurar los grans. D'aquela unitat se deriva etimologicament lo nom del litre. Lo volum d'un litron es equivalent a 0,813 l[13][14]

Equivaléncias aproximativas de mesuras de cosina

[modificar | Modificar lo còdi]
Culhièrs de mesura en unitats metricas.
  • Un culhièr de cafè: 5 ml
  • Un culhièr de dessèrt: 10 ml
  • Un culhièr de sopa: 15 ml

Etiquetatge de volums dels fluids

[modificar | Modificar lo còdi]

Dins la majoritat de las begudas, suls botelhons destinats al consumidor final i a d'etiquetas que balhan la quantitat totala del volum contengut.

Utilizacion del litre per mesurar de volums non liquids

[modificar | Modificar lo còdi]

Lo pus abitual es d'utilizar lo litre per mesurar los volums dels liquids (aiga, vin, òli, etc.) tanben per indicar la capacitat de:

  • Bombonas de gas.
  • Motors: Se mesura lo volum en litres ont se desplaçan totes los pistons.
  • Frigorifics: Sa capacitat se sòl exprimir en litres.
  • Forn microondas: Un forn microondas de 20 litres.
  • Sac d'espatlas: De 25 litres, de 40 litres fins a 50.

Ligams intèrnes

[modificar | Modificar lo còdi]

Nòtas e referéncias

[modificar | Modificar lo còdi]
  1. Los «jorns» e las «oras» son d'exemples d'autras unitats que son pas del SI mas acceptadas pel aquel
  2. (en) http://www.bipm.fr/utils/common/pdf/si_brochure_8_en.pdf Burèu Internacional dels Peses e Mesuras, 2006
  3. (en) The words of mathematics: an etymological dictionary of mathematical terms used in English de Steven Schwartzman, 1994, ed MAA, ISBN 0-88385-511-9
  4. (fr) Décret relatif aux poids et aux mesures 7 d'abril de 1795
  5. Lo tèxte original èra: "Litre, la mesure de capacité, tant pour les liquides que pour les matières sèches, dont la contenance sera celle du cube de la dixième partie du mètre."
  6. (en) BIPM:Unitats que son pas del SI mas acceptadas per èsser utilizadas
  7. (fr)Definicion del litre a la Resolucion numèro 1 de la 3a reünion de la CGPM en 1901.
  8. (ca) Enciclopedia Universala Illustrada, ed Espasa-Calpe, S.A, 1920
  9. (en) 1904 and all that, de J. L. Heilbron e W. F. Bynum, ed Nature, International weekly journal of science
  10. (fr)Resolucion numèro 6 de la 12a reunion de la CGPM de 1964
  11. (fr)Resolucion numèro 13 de la 11a reünion de la CGPM de 1960
  12. (fr)Resolucion numèro 6 de la 16a reünion de la CGPM de 1979
  13. (es) Granda Enciclopedia Larousse, ed Planeta, Barcelona, 1967 ISBN 84-320-2036-2
  14. (pl) Anticas Unitats: Volum, ed pixiland.info http://pixiland.info/pl.page08e.htm