Italian
| Italiano | |
| Parlat en | Itàlia e 29 autres païses |
|---|---|
| Region | Euròpa del Sud |
| Locutors | 70 milions |
| Classament | 21ena |
| Tipologia | SVO [1] Sillabica |
| Classificacion lingüistica | Lengas indoeuropèas |
| Estatut oficial | |
| Oficial de |  Itàlia Soïssa Sant Marin.svg){kind=small} VaticanRegional  Eslovènia (Pirano, Capodistria, Ancarano e Isola d'Istria) Croàcia (Istria)Union Europèa |
| Acadèmia | Accademia della Crusca |
| Estatut de conservacion | |
|
Classada coma lenga segura (NE) per l'Atlàs de las lengas menaçadas dins lo mond | |
| Còdis lingüistics | |
| ISO 639-1 | it  |
| ISO 639-2 | ita |
| ISO 639-3 | ita |
| Ethnologue | ita |
| Glottolog | ital1282 |
| Linguasphere | 51-AAA-q |
| ASCL | 2401 |
| IETF | it |
| Mòstra | |
| Article primièr de la Declaracion dels Dreches de l'Òme Articolo 1 | |
| Mapa | |
 | |
L'italian (autonim: italiano, AFI: [itaˈljano][2]) es una lenga romanica, apartenent a la familha indoeuropèa.
A la diferéncia de la màger part de las autras lengas romanicas, l'italian consèrva lo contrast del latin entre de consonantas simplas e consonantes duplicadas. Coma dins la màger part de lengas romanicas, l'accent es distintiu. Entre las lengas romanicas, l'italian es lo mens divergent del latin, amb lo sarde.[3][4][5][6]
Nascut durant l'Edat Mejana, l'italian es basat sus la lenga toscana arcaïca[7] —en particular sul dialècte florentin—, e es quicòm d'intermediari entre las divèrsas lengas de la peninsula Italica. Son desvolopament foguèt tanben influenciat per los autres dialèctes italians e per las lengas germanicas dels envasidors pòst-romans.
Dialectologia[modificar | Modificar lo còdi]
Se distinguisson dos grops clarament diferenciats, desseparats per un grand faissèl d'isoglòssas, la Linha Massa-Senigallia (dicha d'un biais mens exacte «linha La Spezia-Rimini»), que correspond a la copadura de las lengas romanicas en dos grands grops: la Romania occidentala (inclusent l'italian septentrional) e la Romania orientala (inclusent l'italian centromeridional e de l'extrèm sud).[8]
Classificacion[modificar | Modificar lo còdi]
Lo nòrd-italian o italian septentrional
- Grop galloitalic (una error frequenta es de confondre lo galloitalic amb tot lo nòrd-italian)
- Grop venèt
L'Italian centromeridional:
- Lo toscan, recampa mantun parlars de Toscana e integra, en mai, lo còrs.
- toscan florentin, promogut per Dante al sègle XIII, constituís la basa normalizada de la lenga oficiala italiana.
- Lo còrs (corsu) qu'es vengut una lenga per elaboracion, mas derivada del toscan, amb d'influéncias liguras e un substrat ancian pròche del sarde: parlat en Corsega mas tanben al nòrd de Sardenha (variantas gallurese e sassarese).
- Romanesco contemporani, dialècte toscan parlat dins lo Laci a costat del romanesco classic, eritat de l'Edat Mejana.
- Italian central, parlat dins las regions d'Ómbria, de Laci, de las Marchas e dels abruces. Se distinguisson nombroses parlars seguent las regions: lo laziale a Roma e a l'entorn, lo romanesco classic aital coma lo ciocaro de Frosinone dins la part meridionala de Laci. L' ombrian (o umbro) en Ómbria; lo marchigiano qu'engloba los parlars de las Marchas (d'Ancona, de Fabriano, de Macerata, de Fermo e de Camerino); l' abrucés occidental e l' abrucés adriatic parlat dins los abruces.
- Italian meridional, parlat dins las regions de Campània, de Molise, de Polha, de Basilicata aital coma dins lo nòrd de Calàbria. L'italian meridional compren lo molisano, parlar de Molise.
- Dialèctes de tipe napolitan, comprenent lo campanés (es a dire lo napolitan de Nàpols e sas variantas seguent los parçans de Campània : beneventano de Benevento, salernitano de Salèrne), lo calabrés septentrional (parlat dins lo nòrd de Calàbria), e las doas varietats de lucan (o lucanian), parlat en Basilicata aital coma dins una part de la província calabresa de Cosenza.
- Los dialèctes apulians, emplegats dins la region de Polha e comprenent tres variantas: lo foggiano, parlat dans la província de Foggia; lo barese, dins las províncias de Bari, de Brindisi e pels parçans orientals de Basilicata; e lo tarentin, parlat dins la vila de Tarent e a l'entorn.
Grop lingüistic sicilian:
- Calabrés centromeridional, parlat en Calàbria interiora e devesit en dialèctes.
- Salentin emplegat en Salento, al sud de Polha. Los dialèctes apulians de transicion salentina son parlats, eles, dins las parts meridionalas de las províncias de Brindisi e de Tarent.
Articles connèxes[modificar | Modificar lo còdi]
Bibliografia[modificar | Modificar lo còdi]
- Berloco, Fabrizio. The Big Book of Italian Verbs: 900 Fully Conjugated Verbs in All Tenses. With IPA Transcription, 2nd Edition. Lengu, 2018. ISBN 978-8894034813.
- Serianni, Luca; Castelvecchi, Alberto. Italiano. Grammatica, sintassi, dubbi.. Milan: Garzanti, 1997.
- Sociolinguistica dell'italiano contemporaneo. Carocci.
Referéncias[modificar | Modificar lo còdi]
- ↑ Tagliavini, Carlo. Le origini delle lingue neolatine. Bologna: Patrono Ed., 1982.
- ↑ «Italiano». English-Italian Collins Dictionary. Collins. [Consulta: 4 de junh de 2024]
- ↑ «Romance languages». Encyclopædia Britannica. [Consulta: 4 de junh de 2024]
- ↑ Fleure, H. J.. The peoples of Europe. Рипол Классик. ISBN 9781176926981 [Consulta: 24 de junh de 2024].
- ↑ «Hermathena», 1942. Archiu de l'original del 18 de septembre de 2023. [Consulta: 4 de junh de 2024]
- ↑ Winters, Margaret E.. Historical Linguistics: A cognitive grammar introduction. John Benjamins Publishing Company. ISBN 9789027261236 [Consulta: 4 de junh de 2024].
- ↑ De Mauro. Storia linguistica dell'Italia unita. vol. 2. Roma-Bari: Laterza, 1979, p. 305.
- ↑ Pellegrini G. B, Mapa dels dialèctes d'Itàlia, edicion Pacini, Pisa, 1977.
