Hopp til innhald

Sotho

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket
Sotho
Sesotho
Klassifisering Niger-kongo-språk
 Atlantisk
  Volta-kongo-språk
   Benue-kongo-språk
    Bantuspråk
     Eigentleg bantuspråk
      Sentralt
       Sørlege/Sone S
        Sotho-tswana
         Sotho-tswana-språk
Bruk
Tala i  Lesotho
 Sør-Afrika
Sothotalande i alt 6 025 000[1]
Skriftsystem Det latinske alfabetet
Språkkodar
ISO 639-1 st
ISO 639-2 sot
ISO 639-3 sot

Wikipedia på sotho
Utbreiinga av sesotho. Mørkeblå område har større del talarar.

Sotho, eller sesotho som det blir kalla av sine eigne talarar, er eit bantuspråk som blir tala av basothoar i Sør-Afrika og Lesotho. Det er offisielt språk i begge landa. I Lesotho er sotho majoritetsspråk og blir tala av rundt åttifem prosent, medan i Sør-Afrika er rundt åtte prosent av innbyggjarane sothotalande. Til saman har språket mellom seks og sju millionar talarar.

Klassifisering

[endre | endre wikiteksten]

Sotho høyrer til sotho-tswana-språkgruppa av bantuspråk. Språket er også kjend som sørleg eller sør-sotho, og utgjer ei grein av språkgruppa. Nord-sothospråka eller sepedi er ei anna grein snakka i Sør-Afrika, medan den siste er setswana som blir tala i Sør-Afrika og Botswana.

Grammatikk

[endre | endre wikiteksten]

Sotho er eit agglutinerande språk som byggjer opp ord ved hjelp av affiks og bøyingar. Det er eit SVO-språk med subjekt-verbal-objekt som standard setningsoppbygging. Rekkjefølgja kan endrast for å leggja vekt på ulike delar av predikatet.

Substantiv blir delte inn i 18 ulike ordklassar som blir markerte med ulike prefiks. Som andre bantuspråk har sotho samsvarsbøyiing mellom dei ulike ordklassane og verb, pronomen og adjektiv.

Skriftspråk

[endre | endre wikiteksten]
Kvinne i Lesotho på kvinnedagen. Plakaten seier på sotho: «Viss de ikkje høyrer på kvinner, vil me mista tolmodet med dykk.»

Sotho blir skrive med det latinske alfabetet. Skriftspråket blei først utvikla på 1800-talet av misjonærar frå Société des missions évangéliques de Paris til bibelomsetjingar. Skriftspråket blei dermed påverka av fransk ortografi.

Rettskrivinga i Lesotho og Sør-Afrika skil seg noko frå kvarandre i mellom anna val av bokstavar, uttrykking av nasalar i stavingsbyrjingar og i mindre grad i orddeling. I oversynet under er det brukt sørafrikansk ortografi.

Sotho-alfabetet

[endre | endre wikiteksten]
Teikn IPA Merknad Døme
a ɑ ho abela å senda ut
b b lebese mjølk
bj /bʒ/ ho bjarana å knusa
/bj/ ?
d [d] allofon av /l/ som berre opptrer framfor dei tronge vokalane (/i/ and /u/) Modimo God
e ɪ ho leka å prøva
e ho jwetsa å fortelja
ɛ ho sheba å sjå
f f ho fumiana å finna
fj /fʃ/ finst berre i korte passivformer av verb som sluttar med fa; alternativ sh ho bofjwa å bli bundne
h h or ɦ desse lydane er allofonar ho aha å byggja
hl ɬ ho hlahloba to examine
i i tho bitsa å ropa på
j ʒ mo jlefa arving
d͡ʒ alternativ til frikativen /ʒ/ ho ja å eta
k uaspirert boikarabelo ansvar
kh k heilt aspirert, finst for det meste i gamle lånord frå ngunispråk og i ideofonar lekhokho skorpe i gryte
kg x sekgo spider
kx alternativ til den velare frikativeen kgale for lenge sidan
l l opptrer ikkje framfor (/i/ eller /u/), der han blir /d/ selepe øks
m m ho mamaretsa å lima
n n lenaneo
ng ŋ kan opptre først i ord lengolo brev
ny ɲ som i spansk el niño ho nyala å gifta seg
o ʊ potso spørsmål
o pontsho prov
ɔ mongolo skrift
p uaspirert pitsa gryte
ph p aspirert phuputso undersøking
pj /pʃʼ/ alternativ tj ho pjatla å koka godt
pjh /pʃʰ/ aspirert versjon av lyden ove; alternativ tjh mpjhe struts
q ǃ radikal ho qoqa å prata
qh ǃ aspirert leqheku eldre person
nq ǃ nasal, ofte uttalt som radikal klikkelyd ho nqosa å skulda
r ʀ moriri hår
s s Sesotho
sh ʃ Moshweshwe Moshoeshoe I
t uaspirert botala grønheit
th t tharollo løysing
tj t͡ʃʼ ntja hund
tjh ho ntjhafatsa å fornya
tl t͡ɬʼ ho tlatsa å fylla
tlh finst berre som ei nasal form av, eller alternativ til, hl tlhaho natur
ts t͡sʼ ho tsokotsa å skylla
tsh ts aspirert ho tshoha å reddast
u u tumo berømtheit
w w sewa epidemi
y j ho tsamaya å gå

Litteratur

[endre | endre wikiteksten]

Sotho har ein rik munnleg litteratur som omfattar myter, epos, soger, historiske hendingar, dikt, songar og ordtak. Desse tekstane blei først skrivne ned av europeiske misjonærar frå 1830-talet. Eit døme på ei viktig samling sothosoger er Litsomo tsa Basotho ('Sogene til basothoane') som blei gjevne ut i to delar av presten E. Jacollett i 1909 og 1911.

Av nyare litteratur kan nemnast romanen Chaka av Thomas Mofolo frå 1925, som er omsett til fleire språk.

Bakgrunnsstoff

[endre | endre wikiteksten]
Fotnotar