Jump to content

Yn Estaan

Ass Wikipedia.
Eesti Vabariik
Pobblaght ny h-Estaan
Brattagh ny h-Estaan Cowrey cleinney ny h-Estaan
Brattagh Armys
Arrane ashoonaghMu isamaa, mu õnn ja rõõm
Preeu-valley
(as y balley smoo)
Tallinn
59°25′ Hwoaie 24°45′ Hiar
Çhengey oikoil Estoinish1
Possanyn kynneeagh  68.7 % Estoinee
25.6 % Rooshee
  5.7 % fir elley[1]
Reiltys Pobblaght pharlamaidagh
 -  Eaghtyrane Kersti Kaljulaid
 -  Ard-vinishter Jüri Ratas
 -  Loayreyder y Pharlamaid Henn Põlluaas
Seyrsnys veih'n Ghermaan as y Roosh 
 -  Hene-reilltys fogrit magh 12 Averil 1917 
 -  Fogrey magh ny Seyrsnys 24 Toshiaght Arree 1918 
 -  Er enney 2 Toshiaght Arree 1920 
 -  Kied chummaltys Soveidjagh 1940-1941 
 -  Cummaltys Natseeagh 1941-1944 
 -  Nah chummaltys Soveidjagh 1944-1991 
 -  Seyrsnys currit er ash 20 Luanistyn 1991 
Entreilys gys yn UO 1 Boaldyn 2004
Eaghtyr
 -  Yn clane 45,228 km² (132-h)
17,413 mi ker 
 -  Ushtey (%) 4.45
Earroo yn phobble
 -  Ooley 2009 1,340,415[2] (151-d)
 -  Coontey-pobble 2000 1,370,052[3] 
 -  Glooaght 29/km² (173-oo)
75/mi ker
LTS (CCK) Ooley 2008
 -  Yn clane $27.612 billioon[4] (104-oo)
 -  Yn dooinney $20,560[4] (42-h)
LTS (ennymagh) Ooley 2008
 -  Yn clane $23.545 billioon[4] (93-oo)
 -  Yn dooinney $17,532[4] (41-d)
Gini (2005) 34 (meanagh
ALD (2007) 0.883[5] (ard) (40-oo)
Argid Euro (EUR)
Traa ynnydagh EET (UTC+2)
 -  Souree (TTLS) EEST (UTC+3)
Coad eddyr-voggyl .ee1
Coad çhellvane +372
1 Ta Võro as Seto loayrit myrane lesh yn Estoinish ayns ny coondaeghyn jiass. Ta'n Rooshish ry-chlashtyn dy lheeadagh ayns Ida-Virumaa rere inymmyrkey labreeyn çhynskylagh baljagh veih'n UPSS lurg y Nah Chaggey Dowanagh.
2 Ta .eu ymmydit myrane lesh çheeraghyn elley yn Unnaneys Oarpagh.

Ta'n Estaan (Estoinish: Eesti), ny Pobblaght ny h-Estaan (Estoinish: Eesti Vabariik) dy h-oikoil, ny çheer 'syn Oarpey Hwoaie. T'ee çhemmit da'n twoaie liorish Lhoob Finnlynn, da'n sheear liorish y Vooir Valtagh, da'n jiass liorish y Latvey (er feie 343 km), as da'n shiar liorish y Roosh (er feie 338.6 km).[6] Ta thalloo ny h-Estaan coodaghey 45,227 km2 (17,462 mi ker) as t'ee fo cleayney speyr imbee honderagh.

Ta ny h-Estoinee nyn sleih Finnagh, as ta ram cosoylaghtyn eddyr yn Estoinish as y Finnlynnish. T'eh er credjal dy vel yn ennym noa-emshyragh Estaan çheet magh ass y lioar Germania liorish y screeudeyr shennaghys Romanagh Tacitus (m. 98 BNJ) as eh jannoo cur sheese er sleih as yn ennym Aestii orroo. Dy cosoylagh, ren ny shenn feniagh-skeealyn Loghlinagh cur sheese er thalloo fo'n ennym Eistland, as y fockle shen cosoylagh rish yn enmys Danvargish, Germaanish, Ollanish, Soolynnish as Norlynnish - Estland. Ta shenn lhiagganyn jeh'n ennym goaill stiagh Estia as Hestia.

Ta'n Estaan ny pobblaght pharlamaidagh gheynlagh as t'ee rheynnit magh ayns queig coondaeghyn jeig. She Tallinn y preeu-valley as y balley smoo 'sy çheer. Cha nel agh 1.34 millioonyn cummaltee 'sy çheer, as she nane jeh çheeraghyn beg-phobbylagh yn Unnaneys Oarpagh ee. Va'n Estaan ny h-oltey jeh Commeeys ny h-Ashoonyn veih 22 Mean Fouyir 1921,[7] as t'ee ny h-oltey jeh ny h-Ashoonyn Unnaneysit veih 17 Mean Fouyir 1991. Ta'n Estaan ny h-oltey jeh'n Unnaneys Oarpagh veih 1 Boaldyn 2004, as ny h-oltey jeh'n RCAH veih 29 Mart 2004.

Hoshee coloinaghey ny h-Estaan noa-emshyragh mygeayrt ny bleeaney 8500 RC, jeeragh lurg yn Eash Rioee. Harrish ny h-eashyn, va ny h-Estoinee currit fo smaght ec ny Danvargee, ny Teutonee, ny Soolynnee as ny Rooshee. Hoshee reirey joarree 'syn Estaan ayns 1227. Ayns eiyrtys ny Croshaid Livonagh va'n çheer ruegit ec ny Danvargee as ny Germaanee. Veih 1228-1562, va ayrnyn ny yn chooid smoo jeh'n Estaan covestit 'sy steat croshaidagh Terra Mariana, as haink y çheer shen dy ve ny cooid jeh'n Ordensstaat. Lurg tuittym y steat shen va'n Cochiangle Livonagh currit er bun. Car y lhing shen va gastidyn tarmaynagh bunnit er y Chommeeys Hanseatagh. Ayns ny 1500yn hie yn Estaan dy ve ny cooid jeh Impiraght ny Soolynn, as va'n çheer currit fo smaght eck derrey 1721, traa haink urree dy ve lhiggit da Impiraght ny Roosh. Hoshee moostey ashoonagh ayns y 19-oo eash veanagh lurg Eash Hoilsheraght Ghraih ny h-Estaan. Ayns 1918 va fogrey magh seyrsnys ny h-Estaan soilshit magh, as haghyr Caggey Seyrsnys ny h-Estaan (1918-1920). Rere Conaant Shee Tartu va seyrsnys ny h-Estaan soilshit magh as currit er enney dy beayn. Car y Nah Chaggey Dowanagh va'n Estaan ruegit liorish yn Unnaneys Soveidjagh da'n chied cheayrt,[8][9] liorish y Treeoo Reich ny yei shen, as liorish yn Unnaneys Soveidjagh reesht ayns 1944.

Hooar yn Estaan e neuchrogheydys reesht er 20 Luanistyn 1991. Veih'n traa shen chur yn Estaan claare aachummey theayagh as tarmaynagh er bun. Jiu, ta enney eddyrashoonagh ec y çheer er son y teyrsnys tarmaynagh eck,[10] cochormys çhaghnoaylleeaghtyn noa[11] as va cormid lhiasaghey tarmaynagh smoo tappee eck er feie ram bleeantyn.[12]

Imraaghyn

[reagh | edit source]
  1. "Sleih-earroo rere ashoonaght chynneeagh, 1 Jerrey Geuree, blein". stat.ee. Staydraa yn Estaan. Er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh er 2019-01-07. Feddynit magh er 24-10-2009. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (cooney)
  2. "Staydraa yn Estaan". Er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh er 2012-11-23. Feddynit magh er 2009-11-23.
  3. "2000. Aasta rahva ja eluruumide loendus (Coontey-pobble Sleih -earroo as Thieys)" (ayns Estoinish as Baarle). Statistikaamet (Oik Staddyssaghtoil ny h-Estaan). 2001. ISBN 9985-74-202-8. Er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh (PDF) er 2019-07-14. Feddynit magh er 2009-11-23. {{cite web}}: Unknown parameter |subtitle= ignored (cooney)CS1 maint: çhengey gyn enney (link)
  4. a b c d "Estonia" (ayns Baarle). Tashtey Argidoil Eddyrashoonagh. Feddynit magh er 01-10-2009. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (cooney)CS1 maint: çhengey gyn enney (link)
  5. Coontys Ayndagh Lhiassaghey Deiney, 2009
  6. Giat Entreilys Phobblaght ny h-Estaan, (Estoinish)
  7. (Baarle) The Law of Nations: cases, documents and notes – Duillag 106
  8. (Baarle) U.S.–Baltic Relations: Celebrating 85 Years of Friendship ec state.gov
  9. (Baarle) Motion for a resolution on the Situation in Estonia liorish yn UO
  10. (Baarle) Index of Economic Freedom
  11. (Baarle) BBC NEWS Europe Tiny Estonia leads internet revolution
  12. (Baarle) The Estonian Economic Miracle

Kianglaghyn mooie

[reagh | edit source]