Saltar al conteníu

Halloween

De Wikipedia
Halloween
Nome oficial Halloween
Orixe de la celebración Celta
Día de celebración 31 d'ochobre
[editar datos en Wikidata]

Halloween (contraición del inglés All Hallows' Eve, n'asturianu: «Viespora de Tolos Santos»), tamién conocíu como Nueche de Bruxes, Nueche de Muertos o Nueche de Víspora de Difuntos, ye una celebración moderna resultáu del sincretismu aniciáu pola cristianización de la fiesta del fin de branu d'orixe celta llamada Samaín.[1][2][3][4]

Celébrase internacionalmente na nueche del 31 d'ochobre, sobremanera na angloesfera, como Canadá, Estaos Xuníos, Irlanda o Reinu Xuníu, y, en menor midida, n'otros llugares como España y Iberoamérica. A pesar de pertenecer al mundu anglosaxón, n'Australia[5] y Nueva Zelanda nun se repara esti costume tanto como nos demás países.

Los sos raigaños tán venceyaes cola conmemoración celta del Samhain y la festividá cristiana del Día de Tolos Santos, celebrada polos católicos el 1 de payares. Trátase d'un festexu secular, anque dalgunos consideren que tien una fonderada relixosa. Los inmigrantes irlandeses tresmitieron versiones de la tradición a América del Norte mientres la Gran fame irlandesa.

El día acomúñase de cutiu colos colores naranxa, negru y moráu y ta fuertemente amestáu a símbolos como la jack-o'-lantern. Les actividaes típiques de Halloween son el famosu trucu o tratu y les fiestes d'amarutes, amás de les fogueres, la visita de cases encantaes, les chancies, la llectura d'hestories de mieu y el visionado de películes de terror.

En dellos países de Hispanoamérica acostumar a salir pela nueche colos neños más pequeños amarutaos a pidir duces y cantando. Los mayores suelen allegar a fiestes nocherniegues dempués de llevar a los más pequeños a pidir duces. Tamién pa los neños faen fiesta, anque mientres el día.

Orixe del nome

[editar | editar la fonte]

La pallabra «Halloween» [/ˌhæl.əʊˈiːn/] defínese tradicionalmente como una forma encurtiada en llingua escocesa de la espresión inglesa Allhallow-even usada como tal per primer vegada nel sieglu XVI. So la forma «Hallow-y'en» atópase atestiguada dende 1745.[6] All Hallows' Even, o tamién All Hallows' Eve, yera l'antiguu nome n'inglés de la viéspora de tolos Santos», esto ye, la viéspora de la fiesta cristiana del 1 de payares.

«Hallow» ye una forma n'inglés —yá en desusu— pa referise a los santos, proveniente de la mesma del anglosaxón «haliga», «halga» que significa «santu», «santificar» o «consagrar».[7] De la mesma, «even» o «eve», tamién en desusu, designa la parte final del día, esto ye, la viéspora del día siguiente.[8] Ye, amás, el nome n'inglés que reciben la vixilies de les fiestes llitúrxiques del cristianismu.[9]

Apocayá reivindicóse otru orixe: la mesnie o mesnada, exércitu, compaña o procesión de muertos. Según testimoniu de Guillermo de Auvernia nel sieglu XIII la procesión de difuntos denominábase «vulgari gallicano Hellequin et vulgari hispanico exercitus antiquus» («en galicanu Hellequini y n'hispánicu exércitu antiguu o hueste antigua»). La etimoloxía Hallows' Eve pa Halloween entós hai de ser una interpretación erudita; nome y conteníu enllacen col folclor de la Cacería selvaxe, la Santa Compaña, la estantigua (estántiga[10] en gallegu y portugués).[11] El términu Halloween en sí mesmu sería una derivación del nome dau al capitán d'esta procesión de muertos, que de la mesma provendría de tradiciones antigües del Norte d'Europa; esti nome según esta teoría acabó derivando tamién en Arlequín.[12]

Orixe celta

[editar | editar la fonte]
Nueche de morder mazanes,
pol artista irlandés Daniel Maclise, 1833.
Inspirar nuna fiesta de Halloween a la qu'asistió en Blarney, Irlanda, en 1832.

Halloween según la teoría tradicional tien el so orixe nuna festividá céltica conocida como Samhain, que deriva del irlandés antiguu y significa fin del branu.[13] Los antiguos britanos teníen una festividá similar conocida como Calen Gaeaf. Nel Samhain celebrábase'l final de la temporada de colleches na cultura celta[Nota 1] y yera considerada como l'Añu nuevu celta», qu'empezaba cola estación escura.[14][15]

Los antiguos celtes creíen que la llinia que xune a esti mundu col Otru Mundu estrechar cola llegada del Samhain, dexando a los espíritus (tanto benévolos como malévolos) pasar al traviés. Los ancestros familiares yeren convidaos y homenaxaos ente que los espíritus dañibles yeren alloñaos. Créese que l'usu de traxes y mázcares deber a la necesidá d'estornar a los espíritus malinos. El so propósitu yera adoptar l'apariencia d'un espíritu malinu pa evitar ser estropiáu.[16]

Otra práutica común yera l'aldovinación, que de cutiu implicaba'l consumu d'alimentos y bébores, ya inclusive n'Asturies celebrábense llacuaes nes tumbes d'antepasaos.[17]

La tradición romana

[editar | editar la fonte]
Pintura na qu'apaecen tolos santos.

Cuando tuvo llugar la ocupación romana de los dominios celtes la festividá foi asimilada por estos. Anque yá se celebraben los últimos díes d'ochobre y primeros de payares una festividá conocida como la «fiesta de la collecha», n'honor a Pomona (diosa de los árboles frutales), entemeciéronse dambes tradiciones.

Espansión a Norteamérica

[editar | editar la fonte]
Cartelu qu'anuncia la llegada de Halloween en 1904.

En 1840 esta festividá llega a Estaos Xuníos y Canadá, onde queda fuertemente enraigonada. Los inmigrantes irlandeses tresmitieron versiones de la tradición mientres la Gran fame irlandesa. Fueron ellos quien espublizaron el costume de tallar los jack-o'-lantern (calabaza xigante bueca con una vela dientro) [ensin referencies], inspirada na lleenda de «Jack el Rustión».

Sicasí, la fiesta nun empezó a celebrase masivamente hasta 1921. Esi añu celebró'l primer desfile de Halloween en Minnesota y depués siguiéron-y otros estaos. La fiesta adquirió una progresiva popularidá nes siguientes décades.

La internacionalización de Halloween producir a finales de los años 1970 y principios de los 1980 gracies al cine y a les series de televisión. En 1978, estrenar n'Estaos Xuníos y nel mundu enteru Halloween, de John Carpenter; una película ambientada na viéspora de Tolos Santos que supunxo una referencia pal cine de terror de serie B; con innumberables remortines ya imitaciones.

Actualidá

[editar | editar la fonte]

Anguaño, Halloween ye una de les feches más importantes del calendariu festivu d'Estaos Xuníos y de Canadá. Dellos países iberoamericanos, conociendo entá esta festividá, tienen les sos propies tradiciones y celebraciones esi mesmu día, anque coinciden tocantes al so significáu: la unión o estrema cercanía del mundu de los vivos y el reinu de los muertos. N'Europa son munches les ciudaes nes que los mozos decidieron importar la manera col qu'Estaos Xuníos concibe Halloween celebrándolo con fiestes y amarutes. Anque en dellos llugares, como Inglaterra, la fiesta orixinal enraigonó de nuevu.

El fechu de qu'esta fiesta llegara hasta los nuesos díes ye, en cierta midida, gracies al enorme esplegue comercial y la publicidá niciada nel cine d'Estaos Xuníos. La imaxe de neños norteamericanos corriquiando peles escures cais amarutaos de duendes, pantasmes y demonios, pidiendo duces y llambionaes a los habitantes d'un escuru y sele barriu, quedó grabada na mente de munches persones.

Nesa nueche los espíritus visitaben les cases de los sos familiares, y por que los espíritus nun-yos alteriaren los aldeanos teníen de poner una vela na ventana de la so casa per cada difuntu qu'hubiera na familia. Si había una vela n'alcordanza de cada difuntu los espíritus nun fadiaben a los sos familiares, si nun yera asina los espíritus alteriáben-yos pela nueche y faíen-yos cayer ente tarrecibles velees.

Elementos

[editar | editar la fonte]
Manzanes de carambelu o encarambelaes.
Mazanes duces con maní.

Puesto que Halloween coincide cola temporada de la collecha de les mazanes cada añu, les manzanes de carambelu (conocíes como mazanes encarambelaes fora de Norteamérica), y les mazanes duces son comunes mientres les fiestes.

Les mazanes de carambelu dábense-yos comúnmente a los neños, pero la práutica esmorecióse rápido nel cercu de rumores xeneralizaos de que dellos individuos encuallaben oxetos como clavos y cuchielles d'afaitar nes mazanes nos Estaos Xuníos. Magar hai pruebes d'esti tipu d'incidentes, son bien raros y nunca dieron llugar a mancadures graves. Munchos padres suponen qu'estes práutiques bederres fueron esaxeraes pelos medios de comunicación. Nel cume de la histeria, dellos hospitales ufiertaben gratuitamente rayos X pa los neños en Halloween, col fin d'atopar evidencia de manipulación. Conócense pocos casos d'intoxicación por carambelos manipoliaos.

Un costume que persiste anguaño n'Irlanda ye la preparación o la compra d'un pastel de frutes, nel que s'asitia un aniellu simple, una moneda y otros encantos antes d'enfornar. Dizse qu'aquellos qu'atopen un aniellu van atopar el so verdaderu amor l'añu siguiente. Esta tradición ye similar a la del roscón de Reyes na fiesta de la Epifanía.

Trucu o tratu

[editar | editar la fonte]
Un neñu saliendo de faer el «trucu o tratu» (Trick-or-treat) d'una casa.

Orixinalmente'l trucu o tratu (n'inglés «Trick-or-treat») yera una lleenda popular d'orixe célticu según la cual non solo los espíritus de los difuntos yeren llibres d'analayar pola Tierra la nueche de Halloween, sinón toa clase d'entes procedentes de tolos reinos espirituales. Ente ellos había unu terriblemente malévolo qu'analayaba por pueblos y aldegues, diendo de casa en casa pidiendo precisamente «trucu o tratu». La lleenda asegura que lo meyor yera faer tratu, ensin importar el costu qu'esti tuviera, pos de nun apautar con esti espíritu (que recibiría'l nome de jack-o'-lantern, col que se conocen a les tradicionales calabaces de Halloween) él usaría los sos poderes pa faer «trucu», que consistiría n'arrenegar la casa y a los sos habitantes, dándo-yos toa clase d'infortunios y maldiciones como carecer a la familia, matar al ganáu con pestes o hasta quemar la mesma vivienda. Como proteición surdió la idea de crear nes calabaces formes espantibles, p'asina evitar atopase con dichu espectru (y col tiempu, por cuenta de la asociación mental ente l'espíritu y les calabaces[ensin referencies], el nome d'este sería dau a elles, que ye como son conocíes güei día cuando llega esta fiesta).

Realmente, anque se xeneralizó la traducción «trucu» en castellán pol inglés «trick» y «tratu» lliteralmente por «treat», nel casu del «Trick-or-treating» nun se trata d'un trucu puramente dichu sinón más bien d'un plasmu o una chancia polo qu'una traducción más exacta sería por casu «plasmu o duce» o «travesura o duce».

Na actualidá, los neños amarutar pa la ocasión y pasien peles cais pidiendo duces de puerta en puerta. Dempués de picar los neños pronuncien la frase «truco o tratu», «trucu o duce» o «travesura o duce» (proveniente de la espresión inglesa trick or treat). Si los adultos dan-yos carambelos, dineru o cualesquier otru tipu de pagu, interprétase qu'aceptaron el tratu. Si pela cueta niéguense, los mozos gastarán-yos una pequeña chancia, siendo la más común refundiar güevos o espluma d'afaitar contra la puerta.

En Méxicu esiste una versión denominada Calaverita na que los neños pregunten ¿Dame usté'l mio calaverita? en llugar de ¿Trucu o Tratu? refiriéndose a un dulce con forma de calavera.

El percorríu infantil en busca de llambionaes probablemente enllaz cola tradición neerlandesa de la Fiesta de San Martín[ensin referencies]

Mientres la última nueche del martes del añu iranín, estos celebren una fiesta llamada Chaharshanbe Suri, o nueche del fueu. Tradicionalmente, estos creen que los vivos fueron visitaos polos espíritus de los sos antepasaos l'últimu día del añu Noruz. Munches persones especialmente neños, envolubrar en sudarios simbólicamente recreando les visites. A la lluz de la foguera, cuerren peles cais cutiendo n'olles y sartenes con cuyares llamaes Gashog-Zani pa vencer l'últimu miércoles desafortunáu del añu, mientres llamen a les puertes pa pidir llambionaes. Ello ye que Halloween ye una variación celta d'esta nueche.[ensin referencies] Esta ye una antigua fiesta d'Irán, Azerbaixán, Iraq, Afganistán, Taxiquistán y Turquía y la fecha remóntase siquier 1.700 e.C.[ensin referencies]

Jack-o'-lantern

[editar | editar la fonte]
La calabaza allumada dende'l so interior con una vela ye'l símbolu más reconocible de Halloween.

Esiste un vieyu rellatu popular irlandés que fala de Jack, un irlandés fuñe, amarradiegu y con fama de borrachu. El diañu, a quien llegó'l rumor de tan negra alma, allegó a comprobar si efeutivamente yera un rival d'asemeyáu calibre. Amarutáu como un home normal allegó al pueblu d'este y púnxose a beber con él mientres llargues hores, revelando la so identidá en viendo que n'efeutu Jack yera un auténticu malváu. Cuando Lucifer díxo-y que venía llevá-ylo pa face-y pagar polos sos pecaos, Jack pidiólu que bebieren xuntos una ronda más, como última voluntá. El diañu conceder, pero al dir pagar nengunu de los dos tenía dineru, asina que Jack retó a Lucifer a convertise nuna moneda pa demostrar los sos poderes. Satanás facer, pero en llugar de pagar cola moneda, Jack meter nel so bolsu, onde llevaba un crucifixu de plata. Incapaz de salir d'ellí'l diañu ordenó al granxeru que-y dexara llibre, pero Jack respondió que nun lo fadría nun siendo que prometiera volver al infiernu pa nun fadia-y mientres un añu.

Trescurríu esi tiempu, el diañu apaeció de nuevu en casa de Jack pa lleva-y lo al inframundu, pero de nuevu Jack pidió un últimu deséu, nesti casu, que l'amu de les tiniebles coyera una mazana asitiada a lo cimero d'un árbol p'asina tener una postrera comida antes del so tormentu eternu. Lucifer aportó, pero cuando se topaba engatáu nel árbol, Jack talló una cruz nel so tueru por que nun pudiera escapar. Nesta ocasión pidió nun ser fadiáu en diez años, amás d'otra condición: que nunca pudiera'l diañu reclamar la so alma pal inframundu. Satanás aportó y Jack viose llibre de la so amenaza.

El so destín nun foi meyor: en morriendo (muncho primero de trescurríos esos diez años apautaos), Jack se aprestó a dir al cielu, pero foi deteníu nes puertes de San Pedro, torgar el pasu pos nun podíen acepta-y pola so mala vida pasada, siendo unviáu al infiernu. Pa la so desgracia ellí tampoco podíen aceptalo debíu al tratu que realizara col diañu, quien de camín-y espulsó del so reinu y, despechado, refundió-y a Jack unes áscuares enceses, que el granxeru atrapó con un nabu buecu, mientres burlonamente estimaba la improvisada llinterna qu'asina llogró. Condergáu a analayar pelos caminos, anduvo ensin más lluz que la yá dicha llinterna nel so eternu analayar ente los reinos del bien y del mal. Col pasu del tiempu Jack el Rustión foi conocíu como Jack el de la Llinterna o «Jack of the Lantern», nome que s'embrivió al definitivu «Jack O'Lantern». Esta ye la razón d'usar nabos (y más tarde calabaces, al asonsañar col so color la rellumada de les áscuares infernales y por ser más fáciles de tallar que los nabos) p'allumar el camín a los difuntos en Halloween, y tamién el motivu de decorar les cases con estes figures espantibles (pa evitar que Jack picara de les cases y proponer Dulces o travesuras).

Halloween n'España

[editar | editar la fonte]
La Santa Compaña ye una procesión nocherniega d'espíritus.
Decorar calabaces esta nueche ye tamién una tradición practicada n'España ya Iberoamérica (n'España siquier dende la edá media).[18][19]

La mayor parte de la sociedá española considera que Halloween ye una fiesta d'Estaos Xuníos qu'invadió «» España pola espansión de la cultura d'Estaos Xuníos (medios de comunicación, Hollywood, series...).[20] Lo cierto ye que les tradiciones que se celebren en Halloween celebrar n'España antes inclusive de qu'esistiera Estaos Xuníos como nación.[21] Polo tanto puede afirmase que Halloween tamién puede ser considerada como una tradición ibérica (non con esti nome, sinón como parte del Samhain), anque'l so actual resurdimientu ta claramente rellacionáu cola cultura importada dende Estaos Xuníos.[22]

De mano, n'España por cuenta del so orixe celta hai un númberu considerable de tradiciones rellacionaes con espíritus, siendo probablemente les más famoses les meigues y la Santa Compaña de Galicia. N'Asturies, nel sieglu XVIII, los neños llevaben llámpares y ciscaben comida a les puertes de les cases mientres esa nueche.[22][19] Por casu dientro de Castiella, na actual comunidá de Madrid, tiénense rexistros de numberosos conceyos como Ambite, Canencia, El Vellón, Estremera, Manzanares el Real, Loeches, Fuentidueña de Tajo nos que se decoraben les cases con calabaces, a les que-y faíen furacos nel so interior p'asemeyar una cara con güeyos, ñariz y boca ya introducíase una vela o lluz dientro de la calabaza, coles mires d'invocar espíritus proteutores y asustar a la xente xenerando una atmósfera de terror.[18] En munchos pueblos esa nueche solo taben allumaes les calabaces y les fogueres. Pa faer estes decoraciones solíense utilizar calabaces, anque tamién se faíen con calabacinos, botijos, olles.[18] En Ajalvir en cuenta de una calabaza utiliza una calavera de pollín; y en Tielmes, un botijo.

Yera una costume bien habitual de munchos pueblos madrilanos tocar la campaniella mientres esa nueche hasta la madrugada y en munches ocasiones la xente diba vistida de negru. Llevar a los campusantos lluces pa «emponer» a los muertos y llimpiábense les tumbes. Nes contornes de Soria (Castiella y Lleón), celébrase una procesión bien famosa llamada «Ritual de les Ánimes», nel que les persones canten pela nueche mientres lleven nes manes veles protexíes por botes, calabaces o caciplos de folla escarcavonáu pa finalmente faer una gran foguera.[23] Esta tradición foi inmortalizada por Gustavo Adolfo Bécquer nel so cuentu de terror «El monte de les ánimes» (1862).[24]

Güesos de santu nel so apilamientu típicu.

Munches d'estes tradiciones paganes convivíen con otres relixoses, principalmente cristianes como'l Día de Tolos Santos (1º de payares), sicasí en dómines nes qu'hubo gobiernos fuertemente relixosos, como mientres la Dictadura de Franco, buscóse que la Ilesia tuviera'l monopoliu de les celebraciones festives.

Nel planu gastronómicu ye abondo común el consumu d'alimentos propios d'estes feches como: los buñuelos de vientu, los güesos de santu, panellets, puches (en Getafe), natielles, sopes canes, chocolate con churros, tostones (en Ciudá Real), roscos (na provincia de Cuenca), nuégados (n'Albacete), etc.

Ver tamién

[editar | editar la fonte]
  1. Samhain significa «Fin del branu» y celébrase el 31 d'ochobre (hemisferiu norte) y 1 de mayu (hemisferiu sur) ye una de los dos nueche de «espíritus» en tol añu, siendo la otra Beltane. Ye una intervención máxica onde les lleis mundanes del tiempu y l'espaciu tán temporalmente suspendíes y la barrera ente los mundos sume. Comunicase con antecesores y amores finaos ye fácil pa esti tiempu.

Referencies

[editar | editar la fonte]
  1. M.B. (31 d'ochobre de 2016) (en castellanu). L'orixe de Halloween na fiesta celta del Samaín. Hipertextual. https://hipertextual.com/2016/10/halloween-samain. Consultáu'l 31 d'ochobre de 2017. 
  2. BBC (20 d'ochobre de 2011). «All Hallows' Eve» (inglés). Consultáu'l 30 d'ochobre de 2015.
  3. (en castellanu) nueche celta-de-los difuntos/ Galicia y la so fiesta de Samaín. La nueche celta de los difuntos - SaberSabor. Saber Sabor - Turismu cultural, accesible y sostenible en La Mancha. 28 d'ochobre de 2013. http://sabersabor.es/galicia-cedeira-y-el-samain-la nueche celta-de-los difuntos/. Consultáu'l 31 d'ochobre de 2017. 
  4. (en castellanu) Cuando Halloween llamábase Samaín. Molín d'Idees editorial=RNE (podcast). 31 d'ochobre de 2014. http://blogs.molinodeideas.com/cometario/cuando-halloween-llamábase-samain/. Consultáu'l 31 d'ochobre de 2017. 
  5. Time and Date. «Halloween in Australia» (inglés).
  6. Harper, Douglas (2015). «Halloween (n.)» (inglés). Consultáu'l 30 d'ochobre de 2015.
  7. Harper, Douglas (2015). «hallow» (inglés). Consultáu'l 30 d'ochobre de 2012.
  8. Harper, Douglas (2015). «even (n.)» (inglés). Consultáu'l 30 d'ochobre de 2015.
  9. Holweck, Frederick (1909). «Eve of a Feast» (inglés). Robert Appleton Company. Consultáu'l 30 d'ochobre de 2015.
  10. «estántiga - Wikcionário» (portugués). Consultáu'l 31 d'ochobre de 2017.
  11. Tolosana, Carmelo Lisón (3 de febreru de 2004). La Santa Compaña: Fantasíes reales. Realidaes fantástiques (en castellanu). Ediciones AKAL. ISBN 9788446036012. Consultáu'l 31 d'ochobre de 2017.
  12. «traxe-de-arlequin.html El traxe de Arlequín». Consultáu'l 22 d'abril de 2016.
  13. Nicholas Rogers, «Samhain and the Celtic Origins of Halloween», Halloween: From Pagan Ritual to Party Night (New York:Oxford University Press, 2002), 11-21.
  14. Hutton, Ronald (1996), Stations of the Sun: A History of the Ritual Year in Britain. Oxford, Oxford University Press ISBN 0-19-288045-4
  15. Danaher, Kevin (1972), The Year in Ireland: Irish Calendar Customs Dublin, Mercier. ISBN 1-85635-093-2 páxs.190–232
  16. Escocisonsciousness New York, Braziller ISBN 0-8076-1136-0 páxs.197-216: Ross, Anne, «Material Culture, Myth and Folk Memory» (on modern survivals); páxs.217-242: Danaher, Kevin, «Irish Folk Tradition and the Celtic Calendar» (on specific customs and rituals)
  17. «Halloween devuélvenos mitos, pero bien adulteraos»
  18. 18,0 18,1 18,2 «AFAYA CASTIELLA: Halloween en Castiella. La nuesa verdadera tradición» (29 de ochobre de 2012). Consultáu'l 2 d'agostu de 2016.
  19. 19,0 19,1 Halloween devuélvenos mitos, pero bien adulteraos
  20. Halloween, la tradición anglosaxona y la so desembarcu n'España, ABC (31/10/2012)
  21. norteamericanos-entá-vestian-con-plumes-nós-yá-celebrabamos-halloween Cuando los norteamericanos entá vistíen con plumes nós yá celebrábamos Halloween, Voz Pópuli (29/10/2015)
  22. 22,0 22,1 AFAYA CASTIELLA (29 d'ochobre de 2012). «AFAYA CASTIELLA: Halloween en Castiella. La nuesa verdadera tradición». Consultáu'l 1 d'avientu de 2015.
  23. nueche-d'animar-de-soria-celebra-en-el-2013-el so-vigesimo-septima-edicion La Nueche de les Ánimes de Soria celebra nel 2013 el so ventenu séptima edición
  24. El monte de les ánimes

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]