Jump to content

Хитой Миллий кутубхонаси

From Vikipediya

 

中国国家图书馆
Лого оф тҳе Натионал Либрарй оф Чина
Лого оф тҳе Натионал Либрарй оф Чина
Хитой Миллий кутубхонаси Шимолий мажмуаси
Cоунтрй Хитой
Тйпе Миллий кутубхона
Эстаблишед Сентябр 1909
Лоcатион Беижинг, Чина
Cоллеcтион
Сизе 41 миллион (Декабр 2020)[1]
Аccесс анд усе
Аccесс реқуиременц Жамоатчилик учун очиқ
Популатион сервед 1.4 биллион
Отҳер информатион
Диреcтор Др. Wанг Чунфа (2017-йилдан бери)
Wебсите НЛC.cн

Хитой Миллий кутубхонаси ( Чинесе; НЛC ) Хитой Халқ Республикасининг миллий кутубхонаси бўлиб, дунёдаги энг йирик кутубхоналардан бири ҳисобланади. У 2020-йил декабр ҳолатига кўра 41 миллиондан ортиқ китоб ва то`пламларни ўз ичига олади[2]. Кутубхона дунёдаги энг йирик хитой адабиёти ҳамда тарихий ҳужжатлар тўпламига эга[3]. Майдони 280 минг квадрат метр[4]. Миллий кутубхона Маданият ва туризм вазирлиги ҳомийлигидаги давлат ижтимоий муассасаси ҳисобланади.

Миллий кутубхона коллексиялари Жанубий Сонг сулоласидан бери қироллик коллексияларини, Мин ва Қинг сулолаларидан бери шахсий коллексияларни мерос қилиб олган. Энг қадимги то'пламлари 3000 йилдан ко'проқ вақт олдин Йин харобаларидаги ораcле суякларига то'г'ри келади[5].

Миллий кутубхона 123 тилда[6] ва турли форматларда ҳам босма ва рақамли нашрларга эга бўлган йирик илмий - оммавий кутубхона ҳисобланади. У китоблар, қўлёзмалар, журналлар, газеталар, овозли ва мусиқа ёзувлари, видеолар, плай-скриптлар, патентлар, ма'лумотлар базалари, хариталар, штамплар, босма нашрлар, чизмаларни о`з ичига келади. 2020-йил декабр ҳолатига ко'ра, то'плам 41 миллион жилддан иборат ва йилига бир миллион жилдга о'сиб боради[7]. Рақамли ресурсларнинг умумий миқдори 1000 ТБ дан ошади ва йилига 100 ТБ тезликда о'сиб боради[8].

Хитой Миллий кутубхонаси дастлаб 1909-йилда Қинг ҳукумати томонидан Император Пекин кутубхонаси сифатида ташкил этилган. Бир неча бор ном ўзгартирилгандан ва маъмурий алмашинишлардан сўнг 1999-йилда у Хитой Миллий кутубхонаси деб номланди[9]. Миллий кутубхона ҳозирда Жанубий мажмуа, Шимолий мажмуа, Болалар зали, Қадимги китоблар зали[10], марказий ҳукуматнинг турли бўлимлари ҳамда Ҳарбий фанлар академиясига жўнатилган ўн еттита илмий кутубхонадан иборат[11][12].

Тарихи

[edit | edit source]

Г'арб услубидаги жамоат кутубхоналари ҳақидаги энг қадимги Хитой ҳаволалари Лин Зеху томонидан Сизҳоу Чжида ( 四洲志 ) ва Вей Юан "Иллустратед Треастисе он тҳе Маритиме Кингдомс"да (биринчи нашр, 1843) бо`лган. Уларнинг иккаласи ҳам Г'арб китобларидан таржима қилинган[13].

ХИХ асрнинг охирида, г'арбий кучларга қарши бир нечта ҳарбий маг'лубиятларга жавобан, Қинг сулоласи ҳукумати (1644—1912) г'арб маданияти ва институтларини о'рганиш учун чет элга бир нечта миссияларни таклиф қилди. 1111—1870 йилларда АҚШ, Англия, Франсия ва бошқа мамлакатларга сотилган биринчи Хитой дипломатик миссиясининг бир қанча аъзолари ғарбий кутубхоналар ҳақидаги ўз қарашларини ёзиб, кўплаб ўқувчиларни ўзига жалб қилганини таъкидладилар[13]. 1898-йилда юз кунлик ислоҳот муваффақияцизликка учраганидан кейин таниқли сургундаги зиёлига айланган журналист Лианг Қичао (1873–1929) Бостон жамоат кутубхонаси ва Чикаго университети кутубхонаси ҳақида ёзган ва уларнинг жамоатчиликка очиқлигини мақтаган[13]. Замонавий конституцияларни о'рганиш учун хорижга юборилган бошқа Қинг миссияси а'зоси (戴鸿慈) Конгресс кутубхонасида китоб олишнинг самарадорлигини та'кидлади[13].

1906-йилда Хунан провинсияси губернатори Панг Хонгшу тахтга о'тирди ва Чангшада вилоят кутубхонасини яратишга тайёргарликни якунлаганини э'лон қилди[13]. 1908 ва 1909 йилларда Ляонин, Шандун, Шанси, Зҳежианг ва Юннан провинсияларининг юқори амалдорлари ўз юрисдиксияларида оммавий кутубхоналар ташкил этишга рухсат сўраб Император судига мурожаат қилишди[13]. Бунга жавобан, 1909-йил 2-майда Қинг Маориф вазирлиги (学部) мамлакатнинг ҳар бир вилоятида кутубхоналар очиш режаларини э’лон қилди[13].

1909-йил 9-сентябрда ўзини-ўзи мустаҳкамлаш ҳаракатининг узоқ йиллик раҳбари, Хугуанг вице-қироли бўлган ва ҳозирда қудратли Буюк Кенгашда хизмат қилаётган Чжан Чжидон Хитой пойтахтида кутубхона ташкил этиш таклифини киритди[13]. Кутубхонанинг ташкил этилиши ўша куни император фармони билан тасдиқланган[14]. Муассаса дастлаб Пекин Император кутубхонаси ёки Метрополитан кутубхонаси (京师图书馆) деб номланган[15]. Лу Хун ва бошқа машҳур олимлар уни қуриш учун катта куч сарфладилар.

Икки йил аввал Нанкиндаги Жиангнан кутубхонасининг ташкил этилишини назорат қилган филолог ва библиограф Миао Қуансун (缪荃荪) янги муассасани бошқаришга чақирилди. Цзяннанда бо'лгани каби, унинг ёрдамчиси Чен Цинян бошқарувнинг катта қисмини о'з зиммасига олди[16].

1900-йиллар бошида Луо Чженю томонидан қилинган хусусий таклифда кутубхона ҳам ёнғиндан, ҳам сув тошқинидан ҳимояланган жойда, шовқинли бозорлардан ма’лум масофада жойлашган бўлиши кераклиги айтилган эди. Ушбу тавсиялардан со'нг, Та'лим вазирлиги биринчи навбатда шимолий шаҳар девори ичидаги Дешенгмен маҳалласини, ко'ллар билан тинч ҳудудни танлади. Аммо бу режа бир нечта биноларни сотиб олишни талаб қилар эди. Маблаг' ё'қлиги сабабли кутубхонанинг биринчи сайти сифатида Гуангҳуа ибодатхонаси (广化寺 ) танланди. Гуангхуа ибодатхонаси Шичахайнинг шимолий қирг'ог'и яқинида жойлашган буддист заллари ва зиёратгоҳлари мажмуаси эди, лекин китобхонлар учун ноқулай жойлашган ва узоқ муддатли китоб сақлаш учун жуда нам. Пекин император кутубхонаси 1917-йилгача у ерда қолади[13]. 1916-йилда Маориф вазирлиги кутубхонага буйруқ берди, ҳар бир нашр этилган китоб ички ишлар вазирлигида рўйхатдан ўтказилиши ва ҳаммаси кутубхонада тўпланиши керак. Шундай қилиб Миллий кутубхонанинг функсияси ўзини намоён қила бошлайди[17].

Янги тарихи

[edit | edit source]

Миллий Пекин кутубхонаси 1912-йил 27 августда, Қинг сулоласининг сўнгги императори Пуйи (1908—1912) тахтдан воз кечганидан бир неча ой ўтгач, омма учун очилди[18]. О'шандан бери у Хитой Республикаси Та'лим вазирлиги томонидан бошқарилади[18]. Кутубхона очилишидан бир кун олдин унинг янги бош кутубхоначиси Хан(1853–1935): Пекин Миллий кутубхонаси тадқиқот кутубхонаси эканлигини та'кидлади ва оммабоп о'қувчиларни жалб қилиши мумкин бо'лган журналлар ҳамда янги нашрлар билан янги кутубхона очишни тавсия қилди[13]. 1913-йил июн ойида Хуанвумен дарвозаси ташқарисида шундай Филиал кутубхонаси очилди ва у ерга асосий кутубхонадан 2000 дан ортиқ китоб кўчирилди[13]. 1913-йил 29-октабрда Гуанхуа ибодатхонаси жуда кичик ва кириш имкони бўлмаганлиги сабабли, асосий кутубхонанинг ўзи янги сайт танлашгача ёпилд[19].

Кутубхона китобхондан о'қиш учун битта мис танга олди, Тянцзин кутубхонаси эса икки баравар ко'п, Шандонг жамоат кутубхонаси учта танга олди[20]. Аввалига китобхонлар китоб ололмасди, аммо 1918-йилдан олдинроқ китоб олишга рухсат берилди[20].

1916-йилда Хитой Та'лим вазирлиги (МОЭ) ҳар бир хитой нашрининг нусхасини Муаллифлик ҳуқуқи бюросида ро'йхатдан о'тгандан кейин Метрополитан кутубхонасига сақлашни буюрди[18].

1928-йилда Гоминданнинг Шимолий экспедициясидан со'нг, Миллий Пекин кутубхонаси о'з номини Миллий Пеипинг кутубхонасига о'згартирди ва пойтахт Нанкингдаги Миллий марказий кутубхона билан биргаликда миллий кутубхона бо'либ хизмат қила бошлади. 1931-йилда Бейхай бог'и яқинидаги Венжин ко'часида янги кутубхона уйи очилди. 1949-йил октябр ойида Хитой Халқ Республикаси расмий равишда ташкил этилгани ва Пекин унинг пойтахти бо'лганидан со'нг, Миллий Пеипинг кутубхонаси номи Пекин Миллий кутубхонаси деб о'згартирилди. 1951-йилда Маданият вазирлиги унинг инглизча расмий номи Пекин кутубхонаси бо'лишини э'лон қилди[13].

Кутубхона 1963-йилда Колумбия Университетининг CВ Старр Шарқий Осиё кутубхонаси билан материал алмашиш дастурини ё'лга қо'йди. Бу орқали у Г'арбдан материалларни олишга муваффақ бо'лди. Дастурнинг биринчи ойларида шундай битимлардан бири Жамес Болдуиннинг то'лиқ асарларини Хитойдан "қимматли юридик нашрлар"га алмашишни о'з ичига олди[21][22]. Бу муносабатлар 2000-йилларнинг бошларигача, Колумбия университети кутубхоналари алмашинув бўлими фаолиятини тўхтатган пайтгача давом этган[23].

1978-йилда, Маданий инқилоб тугаганидан икки йил о'тгач, кутубхона Пекин кутубхонаси бюллетени (Беиту Тонгхунҳàнгàнгíнí) нашр этишни бошлади. У тезда Хитойнинг энг муҳим кутубхона нашрларидан бирига айланди[24]. 1979-йилда АҚСҲ ва Хитой ўртасидаги маданий алмашинувларни тартибга солувчи Амалга ошириш келишувига биноан у Конгресс кутубхонаси билан кутубхона материалларини алмашишга ваъда берди[24]. Касбий тайёргарликка эга кутубхоначиларнинг етишмаслигини қоплаш учун 1982-йилдан бошлаб НЛC ва бошқа академик ку��убхоналарнинг кутубхоначилари Конгресс кутубхонаси ва Ел университети кутубхонасида олти ой вақт о'тказдилар[24]. Кутубхонашуносликни ривожлантириш учун НЛC Австралия Миллий Университети билан алоқаларни о'рнатди[24].

1987-йил октябр ойида кутубхона Хайдиан туманидаги Бинафшаранг бамбук паркининг шимолида жойлашган замонавий бинога ко'чиб о'тди[13]. 1999-йилда унинг номи расман Хитой Миллий кутубхонаси деб о'згартирилди[13].

2001-йил ноябр, Давлат кенгаши томонидан тасдиқланган, лойиҳанинг икки босқичи Миллий кутубхона ва миллий рақамли кутубхона лойиҳаси расман тасдиқланган. Кутубхона Миллий ахборот саноати инфратузилмасининг муҳим қисми сифатида миллий "о'н беш" режасига киритилган бо'либ, 1 миллиард 235 миллион долларлик миллий инвестициялар амалга оширила бошлади[25].

2003-йил 28-октабрда Миллий кутубхонанинг АЛЕПҲ500 компютер интеграциялашган бошқарув тизими ишга туширилди. Бу эса Миллий кутубхонанинг жаҳоннинг илғор кутубхоналари қаторига киришига замин ярата олди[26].

То'пламлари

[edit | edit source]

Умумий кўриниши

[edit | edit source]

Хитой Миллий кутубхонаси Осиёдаги энг йирик кутубхона ҳисобланади[3][27]. Унинг фонди 41 миллиондан ортиқ (2020-йил декабр ҳолатига ко'ра) бо`либ бу уни дунёдаги энг йирик кутубхоналардан бирига айлантирган[28][29]. Унда Бирлашган Миллатлар Ташкилоти ва хорижий ҳукуматларнинг расмий нашрлари ҳамда 115 дан ортиқ тилдаги адабиётлар ва материаллар тўплами мавжуд[3]. Кутубхонада тошбақа қобиг'и ва суяклари, қадимий қо'лёзмалар ва босилган жилдлар мавжуд[30]. Хитой Миллий кутубхонасининг энг қимматбаҳо то'пламлари орасида Хитой тарихидаги о'тмишдаги сулолаларга оид ноёб ва қимматбаҳо ҳужжатлар ва ёзувлар бор.

Метрополитан кутубхонасининг асл то'плами бир нечта манбалардан йиг'илган. 1909-йилда император суди кутубхонага Сику Қуаншунинг (То'рт хазина то'лиқ китоби) сақланиб қолган ягона то'лиқ нусхасини берди. Бу 1782-йилда тугалланган, атиги то'рт нусхада яратилган улкан то'пламдир. Ушбу нусха Ченгде шаҳридаги Империал Суммер Ресортнинг Wенжин павилёнида қатнашди[13]. Қинг Маориф вазирлиги буйруғига кўра, қадимги китоблар, архивлар ва Буюк Котибиятнинг ҳужжатлари ҳам янги кутубхонага ўтказилди. 1905-йилда императорлик имтиҳон тизими билан бир вақтда демонтаж қилинган институт бо'лган Гуозжиан ёки Император университети коллексияси ҳам шундай эди[13]. Бу император тўпламларига Жанубий қўшиқ (1127–1279)га тегишли китоблар ва қўлёзмалар киритилган[31]. Жиангнан ҳудудидаги учта хусусий кутубхонанинг мазмуни Лиангжианг ноиби Дуанфанг назорати остида совг'а қилинди ва вазирлик Дунҳуанг қо'лёзмаларидан қолган нарсаларни Гансу'дан ко'чиришни ташкил қилди.

Машҳур коллексиялар ва буюмлар

[edit | edit source]
Сима Гуанг томонидан ёзилган Зизҳи Тонгжианнинг (1084-йилда нашр этилган) асл қораламасидан бир саҳифа
Cаи Ёнг ва унга алоқадор олимлар томонидан Хан сулоласи Хипинг тош классикасининг бир қисми

Лойиҳалар ва дастурлари

[edit | edit source]

Рақамли кутубхонани тарг'иб қилиш лойиҳаси 2011-йилда Давлат кенгаши ко'магида бошланган. “Рақамли кутубхоналарни тарғиб қилиш” лойиҳасининг мақсади барча даражадаги кутубхоналарни бирлаштириш, шунингдек, мамлакат бўйлаб 3000 дан ортиқ кутубхоналар учун ресурслар ва хизматлардан фойдаланиш имкониятини яратишдир. Рақамли ресурсларни бутун мамлакат бо'йлаб умумий алмашиш имконини бериш учун ушбу лойиҳа "метама'лумотларнинг марказлаштирилган бошқаруви, обект ма'лумотларини марказлашмаган ҳолда сақлаш" тамойили бо'йича кутубхоналардаги ресурсларни ро'йхатга олди ва бирлаштирди. 2013-йилга келиб ушбу лойиҳани қўллаб-қувватлаш учун аппарат воситалари 30 та вилоят кутубхоналари ва 139 та префектура даражасидаги кутубхоналарга ўрнатилди. Бу эса 123 ма’лумотлар базасида 1,5 миллиондан ортиқ метама’лумотни рўйхатдан ўтказишга ёрдам берди. Улардан 12 терабайтдан ортиқ рақамли ресурсларни алмашиш учун фойдаланиш мумкин бўлди. О'ша йили фойдаланувчиларни бошқариш тизимига кириш фойдаланувчилар сони о'тган йилга нисбатан 67 фоизга о'сди ва 221 000та китобхон ташриф буюргани кузатилди[4].

Рақамли кутубхонани тарг'иб қилиш лойиҳасининг Мобил о'қиш платформаси ҳам биринчи марта 2013-йилда ишга туширилди. Бу 10 дан ортиқ вилоятлар янги уяли телефон ва рақамли телевиденияга асосланган медиа хизматларини тақдим эта бошлади[4].

Транспортлари

[edit | edit source]

Пекиннинг Хайдян туманидаги Зҳонггуанcун жанубий ё'лида жойлашган асосий кутубхонага автобус ёки метро орқали кириш мумкин[32].

Хизмат Стансия/Бекат Хизмат ко'рсатилаётган линиялар/маршрутлар
Пекин автобуси Гуожиатушугуан (Миллий кутубхона) Оддий: 86, 92, 319, 320, 332, 563, 588, 608, 689, 695, 697, 717
Махсус ( икки қаватли ): 4, 6
Юнтонг (лíнí): 105, 106, 205
Пекин метроси Миллий кутубхона Андоза:Раил cолор бох

Манбалар

[edit | edit source]
  1. „馆藏实体资源“. Натионал Либрарй оф Чина (2018). 2017-йил 27-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2018-йил 15-сентябр.
  2. „Овервиэw оф Либрарй Cоллеcтионс“. Натионал Либрарй оф Чина. 2012-йил 9-декабрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2017-йил 2-март.
  3. 3,0 3,1 3,2 „Тҳе Натионал Либрарй оф Чина (НЛC) Адванcинг Тоwардс тҳе Тwентй-фирст Cентурй“. Натионал Либрарй оф Аустралиа. 2011-йил 5-июнда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 18-декабр.
  4. 4,0 4,1 4,2 Ёнгжин, Ҳан (Оcтобер 2014). "Инновативе сервиcес ин тҳе Натионал Либрарй оф Чина" (эн). ИФЛА Жоурнал 40 (3): 202–205. дои:10.1177/0340035214543888. ИССН 0340-0352. http://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0340035214543888. 
  5. „中国国家图书馆•中国国家数字图书馆——关于国图“. www.нлc.cн. 2022-йил 10-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 10-апрел.
  6. „中国国家图书馆•中国国家数字图书馆——关于国图“. Натионал Либрарй оф Чина. 2022-йил 10-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 10-апрел.
  7. „中国国家图书馆•中国国家数字图书馆——关于国图“. www.нлc.cн. 2022-йил 10-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 10-апрел.
  8. „中国国家图书馆•中国国家数字图书馆——关于国图“. www.нлc.cн. 2022-йил 10-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 10-апрел.
  9. Бехин. „Тҳе Девелопмент оф Аутҳоритй Датабасе ин Натионал Либрарй оф Чина“. Натионал Институте оф Информатиcс. Натионал Институте оф Информатиcс. 2021-йил 31-августда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2021-йил 5-март.
  10. „中国国家图书馆•中国国家数字图书馆“. www.нлc.cн. 2020-йил 20-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 10-апрел.
  11. „隐身图书馆的"国家智库"——国家图书馆立法决策服务发展历程及成效“. 嘉兴市文化广电新闻出版局 (2013-йил 9-октябр). 2017-йил 5-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 10-апрел.
  12. „国家图书馆军事科学院分馆正式成立“. www.мcт.гов.cн. Қаралди: 2022-йил 10-апрел.
  13. 13,00 13,01 13,02 13,03 13,04 13,05 13,06 13,07 13,08 13,09 13,10 13,11 13,12 13,13 13,14 13,15 Ли 2009.
  14. Ли 2009; Лин 1998.
  15. Куо, П.W.. "ТҲЕ ЭВОЛУТИОН ОФ ТҲЕ CҲИНЕСЕ ЛИБРАРЙ АНД ИТС РЕЛАТИОН ТО CҲИНЕСЕ CУЛТУРЕ". Буллетин оф тҳе Америcан Либрарй Ассоcиатион 20 (10): 189–194. 
  16. Кеэнан 1994.
  17. Ли, Зҳизҳонг. Зҳонггуо гуо жиа ту шу гуан гуан ши зи лиао чанг биан. Беижинг Ши: Гуо жиа ту шу гуан чу бан ше, 2009. ИСБН 9787501340729. 
  18. 18,0 18,1 18,2 Лин 1998.
  19. Лин 1998; Ли 2009.
  20. 20,0 20,1 Баилей 1990.
  21. Гилрой, Ҳаррй. „Cолумбиа Ис Эхчангинг Боокс Wитҳ Ред Чина“. Тҳе Неw Ёрк Тимес (1963-йил 10-август). 2022-йил 6-августда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 11-июл.
  22. Хиа, Жингфенг. Счоларлй Cоммуниcатион ин Чина, Ҳонг Конг, Жапан, Кореа анд Таиwан (эн). Элсевиэр, 2008-03-31. ИСБН 978-1-78063-213-1. 2022-йил 6-августда қаралди. 
  23. „Ҳисторй анд Овервиэw оф тҳе Cоллеcтион“. либрарй.cолумбиа.эду. 2022-йил 6-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 12-июл.
  24. 24,0 24,1 24,2 24,3 Лин 1983.
  25. Счwааг-Сергер, Сйлвиа; Бреидне, Магнус (Жулй 2007). "Чина'с Фифтеэн-Еар План фор Сcиэнcе анд Течнологй: Ан Ассессмент". Асиа Полиcй 4 (1): 35–164. дои:10.1353/asp.2007.0013. https://www.researchgate.net/publication/228467397. Қаралди: 5 Марч 2021. Хитой Миллий кутубхонаси]]
  26. Cао, Н. (2011).
  27. „Натионал Либрарй оф Чина то адд иц реcордс то ОCЛC WорлдCат“. Либрарй Течнологй Гуидес (2008-йил 28-феврал). 2008-йил 10-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 20-октябр.
  28. „Фром Тортоисе Шеллс то Терабйтес: Тҳе Натионал Либрарй оф Чина'с Дигитал Либрарй Прожеcт“. Либрарй Cоннеcт. 2011-йил 16-июлда асл нусхадан архивланган.
  29. „Cолумбиа Университй Либрариэс анд тҳе Натионал Либрарй оф Чина Сигн Cооперативе Агреэмент“. Cолумбиа Университй Либрариэс (2008-йил 25-ноябр). 2014-йил 14-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2012-йил 2-июн.
  30. Натионал Либрариэс.
  31. Натионал Либрарй оф Чина.
  32. „НЛC Ҳоме – Cонтаcт Ус“. Натионал Либрарй оф Чина. 2016-йил 13-ноябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2014-йил 17-июн.