Jump to content

Нур касаллиги

From Vikipediya

Нур касаллиги - ионловчи нурларнинг организмга таъсир этишида юзага келадиган касаллик (к,. Ионланиш). Нур касаллиги бутун гавда ёки унинг каттагина қисми ташқаридан нурланганда, шунингдек, организмга нафас, меъда — ичак йўли ва тери орқали радиоактив моддалар кириши натижасида у ичка-ридан нурланганда, аксарият нурланиш нормал миқдордан ортганда рўй беради. Ионловчи нурларнинг қисқа вақт (бир неча минут, соат) таъсир этиши натижасида пайдо бўладиган ўткир ва камроқ дозадаги нур узок, вақт (бир неча ой ва йиллар) таъсир этганда юзага келадиган сурункали Нур касаллиги фарққилинади. Бунда, асосан, қон яратувчи аъзолар, нерв системаси, меъда-ичак йўли ва бошқа аъзолар зарарланади. Ионловчи нурлар ишлатилганда махсус ҳимоя материаллар ва кимёвий препаратлар қўллангани учун нур касаллиги, асосан, ядро қуроли портлаганда ёки ядро реактори ва радиоизотоп аппаратлар аварияси натижасида вужудга келади. Организмнинг шикастланиш даражаси (енгил, ўртача, оғир ва жуда оғир), асосан, нур дозасига, шунингдек, организмнинг нурни индивидуал сезувчан-лигига боғлиқ. Нур касаллигининг ўткир, ўртача ўткир ва сурункали хили фарқ қилинади. Қисқа вақт ичида катта дозада нур таъсир этганда, Мас, атом ва термоядро қуроллари портлаганда ўткир Нур касаллиги кузатилади. Одатда, камроқ дозадаги нур узоқ таъсир этганда ўртача ўткир ва сурункали Нур касаллиги рўй беради. Касалликнинг бир шакллари организмга радиация таъсир этгач, ойлар ва йиллар ўтгандан кейин пайдо бўлиши билан ўткир Нур касаллигидан фарқ қилади.[1]

Этиологияси

[edit | edit source]

Нур касаллиги атом ва водород бомбаси портлагандан ҳосил бо’лувчи механик, иссиқлик ва ионловчи нурланиш та'сирида юзага келади. Шунингдек бу касаллик ядро реакторлари портлаб кетганда, даволаш мақсадида организм нурлатилганда ҳам ко’затилиши мумкин. Атом бомбаси портлаганда портлаш то’лқини, иссиқлик ва ионловчи нурланиш ҳосил бо’лади. Бомбанинг қанчалик қувватли эканлигига қараб, та'сир майдони ҳам шунчалик катта бо’лади. Бир килотоннадан бир мегатоннагача қувватли бомбаларнинг та'сир майдони фарқи портлаш то’лқини ко’лами ҳисобида 8 дан 33 километргача, иссиқлик та'сири 6 дан 30 километргача масофани ва ионловчи нурлар та'сир ко’лами 3 дан 6 километрни ташкил этади. Бомба портлаганда ҳосил бо’лувчи ионловчи нурлар ташқаридан гамма нурлар ва нейтронлар оқими ко’ринишида та'сир этади. Шуни унутмаслик керакки, о’рта ва йирик атом бомбалар портлаганда ко’проқ аралаш та'сир нурлар, иссиқлик ва портлаш то’лқини та'сиридаги аралаш жароҳатлар олиш ко’затилади. О’ткир нурланиш билан бир қаторда куйиш ва ярадор бо’лиш кузатилади. Кичикроқ бомбалар портлаганда эса асосан нур касаллигининг ҳар хил ко’ринишлари асосий о’рин эгаллайди.

О’ткир ва сурункали нур касаллиги атом бомбаси портлаган пайтда ҳам, бомба портлашидан ҳосил бо’лган нурловчи булут та'сирида ҳам ё’зага келиши мумкин. Атом реакторлари портлаши натижасидаги нурланиш пайтида тана ва а'золарга манба яқинлиги, тананинқ айрим жойлари шу атрофдаги нарсалар билан тасодифан ҳимояланиб қолиши туфайли, нур танага бир текис та'сир этмайди. Нур касаллиги оқирлиги ва кечишига о’ура о’ткир ва сурункали бо’лади.

О'ткир нур касаллиги

[edit | edit source]

О’ткир нур касаллиги  ҳозирги пайтда нур касаллиги о’з кечишига ко’ра, енгил, о’рта, ог’ир ва жуда ог’ир ко’ринишларда о’тади. 1 грейдан 2 гача бир текис нур олган танада касаллик енгил о’тади. 2 дан 4 гача урта, 4 дан 6 грейгача ог’ир ва 6 грейдан ошганда жуда ог’ир нурланиш ҳолатлари ко’затилади. Бир грей дан 10 грейгача нурланиш олган танада асосан суяк илиги зарарланиши билан бог’лиқ о’згаришлар руй бериб, о’ткир нур касаллигининг бу ко’риниши суяк илиги номини олган. 20 грейгача нурланиш олган ҳолларда қон ишлаб чиқарувчи а'золардан ташқари, ичак эпителийси зарар куради. Ичакдаги о’згаришлар шу қадар тез кечадики, бемор қон ишлаб чиқарувчи а'золардаги жараён издан чиқмай туриб ҳам нобуд бо’лиши мумкин. 20 грейдан ко’проқ нурланиш оқибатида о’ткир нур касаллиги токсик ва серебрал ко’ринишларда кечиб, бунда бир кечакундо’з, ҳатто бир неча соат ичида бемор о’лиши мумкин. Ҳарбий терапевтлар учун суяк илигидаги о’згаришлар билан кечувчи нур касаллигини о’рганиш аҳамиятлидир. Бу касалликнинг о’зига хос томонларидан бири, унинг даврий кечишидир. Бунда 4 давр ко’затилади:

  • 1) бошланг’ич ёки организмнинг нурланишга дастлабки жавоб даври;
  • 2) яширин ёки касаллик белгилари го’ё юқолиб бораётгандек давр;
  • 3) қо’зг’алиш ёки касалликнинг барча белгилари ё’зага чиқадиган давр;
  •  4) тузалиш даври.

Бундай даврларга бо’лиш заминида   аниқ   терапевтик қоида бор: нур касаллиги қо’зг’алиб, барча белгилари намоён бо’лмаса, беморлар шифохонага ётқизиб даволанмайди ва ҳатто меҳнатга лаёқатли деб топилиши мумкин. Касаллик енгил кечганда беморлар шифохонага ётқизилади, лекин ҳеч қандай махсус даво чоралари ко’рилмайди. Ба'зи ҳолларда, нурланиш 2 грейга яқинлашса, узоқ бо’лмаган агранулоситоз ҳолати кузатилиб, бунда юқумли асоратларнинг олдини олиш учун антибиотиклар қо’ллаш мумкин. О’ртача ог’ир ҳолатда кечувчи о’ткир нур касаллиги деярли барча беморларда агранулоситоз ва қонда тромбоситлар камайиши билан кечади. Бундай беморлар барча тиббий ускуналарга эга шифохоналарга ётқизилиб, бошқалардан ажратилган ҳолда қон препаратлари, антибиотиклар, қон ишлаб чиқарувчи а'золар фаолиятини яхшиловчи дори-дармонлар билан даволанишлари керак. Касаллик оқир кечганда суяк илиги билан бир қаторда ме'да-ичак а'золари фаолияти ҳам издан чиқади. Бундай беморлар ҳужайраларда кечувчи мураккаб жараёнларни даволаш тажрибасига эга бо’лган махсус жарроқлик ва қон қуйиш шифохоналарига ётқизилиши керак.[2]

О’ткир нур касаллиги о’та ог’ир кечган ҳолларда А. И. Воробев фикрича суяк илиги яхшилаб ко’чириб о’тказилмаса, бемор сог’айишига умид қилиб бо’лмайди. Шунинг учун бундай беморлар юқори малакали, турли тиббий соҳадаги мутахассислар ишлайдиган, махсус қон касалликлари шифохоналарида даволанишлари зарур. Та’сир ко’рсатган нурланиш дозасига бог’лиқ равишда клиник белгиларнинг ог’ирлигига қараб, о’ткир нур касаллигининг қуйидаги шакллари фарқланади: суяк, ичак, токсемик ва церебрал шакллари.


Суяк шаклининг клиник ко’ринишида суяк ко’мигининг қон яратиш вазифасини бузилиши катта о’рин тутади.

Ичак шаклининг клиник ко’ринишида ошқозон – ичак трактининг зарарланиш белгилари ва нурланишдан 2 ҳафтадан со’нг о’лим юз бериши билан характерланади.

Токсемик шаклида касалликнинг 3-4 кунига келиб ог’ир интоксикация, буйрак этишмовчилиги(азотемия, олигурия), юрак фаолиятининг бузилиши, артериал босимнинг тушиб кетиши, 3-5 кунга келиб, мия шиши белгиларининг пайдо бо’лиши билан намоён бо’лади. О’лим нурланишдан кейинги 5-7 кунлари юз беради.

Церебрал шаклида нурланишнинг бевосита бош мияга та’сири оқибатида мия шиши, нафас ва қон айланиш системаларининг ишини бузилиши 3 кун ичида беморнинг о’лимига олиб келади.[3]



Манбалар

[edit | edit source]
  1. ЎзМЕ. Биринчи жилд. Тошкент, 2000-йил
  2. https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&url=http://elib.buxdu.uz/index.php/pages/referatlar-mustaqil-ish-kurs-ishi/item/12997-radiasiya-nurlaridan-zararlanish&ved=2ahUKEwimgrSkjJ_4AhUr7TgGHZnfC3kQFnoECAQQAQ&usg=AOvVaw0-GKHtib_nQHuP5fFnBCUn
  3. https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&url=http://hozir.org/oquv-uslubiy-majmuaning-tarkibi.html%3Fpage%3D139&ved=2ahUKEwimgrSkjJ_4AhUr7TgGHZnfC3kQFnoECB0QAQ&usg=AOvVaw2ypZnTWDvdfNWQ_rfoeKlK